به روز ترین مرجع فایل های فروشگاهی

بررسی مبنای تحولات قانونی راجع به ارث زوجه در حقوق ایران

چکیده

سخن گفتن از حقوق انسان در قالب جدید و مدون یکی از مهم ترین ویژگیهای دوران معاصر است، و در آن میان حقوق زنان از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد . رفع تبعیض­های حقوقی ناشی از جنسیت، در ابعاد مختلف زندگی حقوقی بشر، با تاکید بر حقوق زنان، محور اصلی همه معاهدات و اعلامیه های بین المللی و منطقه­ای مربوط به حقوق زنان را تشکیل می­دهد. دفاع از حقوق مالی زنان از جمله بهره آنان از ارث یک بحث بسیار مهم از حقوق زنان است. زوج از کليه­ی اموال و حقوق مالی زوجه ارث می‌برد لکن در مورد نوع اموالی که زوجه از آن ارث می‌برد اختلاف نظر وجود دارد. يک نظر اين است که با توجه به ظاهر قرآن، زوجه از جميع اموال و از عين آن‌ها ارث می‌برد. نظر ديگر محروميت زوجه از عين يا قيمت برخی اموال است و نظر آخر تفصيل بين زوجه صاحب فرزند و فاقد فرزند است: زوجه صاحب فرزند از جميع اموال زوج ارث می‌برد ولی زوجه فاقد فرزند از ارث برخی اموال محروم است. نظر مشهور فقيهان اماميه ارث بردن زوجه از قيمت بنا و درخت و نه از عين آن‌ها و محروميت او از عين و قيمت زمين است که ماده‌ی 946 قانون مدنی از آن پيروی کرده بود. در اصلاحيه سال 1387 ماده‌ی مزبور، زوجه از ارث عين اموال غير منقول اعم از بنا و زمين محروم بوده ولی از قيمت آ‌ن‌ها محروم نيست. پژوهش حاضر پس از نقد کليه‌ی نظرات نظر اول را ترجيح می‌دهد. در این پژوهش ابتدا به بررسی مقایسه ای ارث زن و مرد در ادیان الهی و غیر الهی و همچنین برخی تمدنهای بزرگ و نظام­های حقوقی پرداخته می شود؛ سپس ارث زن و مرد در حقوق اسلام و ایران و نیزمبانی تحولات قانونی راجع به ارث زوجه در حقوق ایران بررسی می شود. در طول این بررسیها محرومیت­ها و امتیازهای زن و مرد نسبت به یکدیگر با توجه به دین و آداب و رسومشان ذکر می­شود .در قسمت پایانی، میانگین تکالیف و امتیازهای مالی زن و مرد مورد مقایسه قرار گرفته و میزان انعکاس عدالت تشریعی در منظومه حقوق و تکالیف مالی این دو، در حقوق اسلام و قوانین موضوعه ایران ارزیابی می­شود .

فهرست

عنوان صفحه

چکیده.............................................................................................................................................................1

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه....................................................................................................................................................2

1-2- بیان مسئله.............................................................................................................................................5

1-3- ضرورت تحقیق....................................................................................................................................6

1-4- پیشینه تحقیق........................................................................................................................................8

1-5- اهداف تحقیق.....................................................................................................................................13

1-5-1- هدف اصلی ..................................................................................................................................13

1-5-2- اهداف فرعی ................................................................................................................................13

1-6- سوالات تحقیق...................................................................................................................................13

1-7- فرضیات تحقیق..................................................................................................................................14

1-8- مفاهیم ...............................................................................................................................................15

1-8-1- ارث...............................................................................................................................................15

1-8-2- معنای لغوی...................................................................................................................................15

1-8-3- معنای اصطلاحی ارث...................................................................................................................15

1-8-4- ترکه...............................................................................................................................................17

فصل دوم: وضعیت ارث زن در تمدنهای قدیم و ادیان الهی

2-1- وضعیت ارث زن در تمدنهای قدیم...................................................................................................19

2-2- وضعیت ارث زن در تمدن چین.........................................................................................................19

2-3- وضعیت ارث زن در تمدن هند..........................................................................................................20

2-4- وضعیت ارث زن در دوران جاهلیت..................................................................................................21

2-5- وضعیت ارث زن در ایران باستان.......................................................................................................22

2-6- مقایسه ارث زن و مرد در ادیان الهی(غیر از اسلامی) .......................................................................23

2-6-1- در دین یهود..................................................................................................................................23

2-6-2- در دین مسیح.................................................................................................................................23

2-6-3- در دین زرتشت.............................................................................................................................24

2-7- دگرگونی میراث زن با ظهور اسلام....................................................................................................24

2-8- مبنای تعلق ارث به زوجه در فقه اسلامی و حقوق مدنی...................................................................26

2-8-1- مبنای تعلق ارث به زوجه در فقه اسلامی......................................................................................26

2-8-2- مبنای تعلق ارث به زوجه در حقوق مدنی.....................................................................................29

2-9- مقایسه ارث زن و مرد در حقوق ایران...............................................................................................30

2-10- مبنای محرومیت جزئی سهم الارث زن نسبت به شوهر..................................................................31

2-10-1- نظریه اول:پایین بودن ارزش و اختیار زن نسبت به شوهر...........................................................31

2-10-2- نظریه دوم:مسئولیت مالی و اجتماعی مرد نسبت به زن بیشتر است............................................32

فصل سوم: شرایط و موانع ارث بردن زوجه

3-1- شرایط ارث بردن زوجه.....................................................................................................................35

3-1-1- وجود پیمان زناشوئی.....................................................................................................................36

3-1-1-1- صحت نکاح و مساله زناشویی..................................................................................................36

3-1-1-2- ازدواج در حال بیماری منتهی به مرگ......................................................................................38

3-1-1-3- مبنای این حکم استثنائی...........................................................................................................38

3-1-1-3- الف- بطلان عقد به موجب روایات و اجماع...........................................................................38

3-1-1-3- ب- سوء نیت زوج...................................................................................................................40

3-1-1-4- شرایط محرومیت زن از ارث شوهر بر طبق ماده 945ق.م .......................................................40

3-1-1-5- انتقاد بر ماده 945ق.م................................................................................................................42

3-1-2- دائمی بودن پیمان زناشوئی............................................................................................................43

3-1-2-1- نظرات فقها در خصوص توارث زوجین در ازدواج موقت.......................................................43

3-1-2-1-الف- نظر اول: نکاح منقطع مثل نکاح دائم مطلقاً موجب ارث خواهد بود خواه شرط ارث شده باشد، خواه نه................................................................................................................................................43

3-1-2-1- ب-نظردوم:اصولا نکاح منقطع موجب ارث است مگراینکه شرط عدم توارث شده باشد........44

3-1-2-1- ج-نظرسوم:اصولا نکاح منقطع موجب ارث نیست مگراینکه شرط توارث گردیده باشد.........45

3-1-2-1- د-نظرچهارم:نکاح منقطع مطلقا موجب ارث نیست،خواه شرط توارث شده باشد،خواه نه......45

3-1-2-2- روایاتی که بر عدم توارث زوجین در نکاح موقت دلالت دارد.................................................46

3-1-2-3- نظر قانون مدنی.........................................................................................................................47

3-1-3- بقای رابطه زوجیت تا زمان فوت..................................................................................................48

3-1-3-1- توارث زوجین در صورت فوت یکی از آنها در عده طلاق رجعی...........................................48

3-1-3-2- ارث زوجه در طلاق در مرض متصل به موت........................................................................49

3-1-3-2-الف- شرایط ارث بری زوجه بر طبق ماده 944ق.م..................................................................50

3-1-3-2- ب- مبنای ارث بردن زوجه در طلاق در مرض متصل به موت..............................................51

3-1-3-2- ب- 1- روایاتی که قصد اضرار را علت ارث بری زوجه میداند..............................................51

3-1-3-2- ب- 2- عدم نفوذ طلاق نسبت به ارث....................................................................................52

3-1-3-3- وضعیت ارث زوجه در طلاقی که به درخواست زن و به حکم دادگاه واقع میشود..................53

3-1-4- محروم و ممنوع نبودن از ارث .....................................................................................................54

3-1-4-1- قتل مورث.................................................................................................................................55

3-1-4-1- الف- مقتول باید به هنگام مرگ در مقام مورث قاتل باشد.......................................................56

3-1-4-1- ب- قتل باید عمدی باشد.........................................................................................................56

3-1-4-1- ج- قتل مورث به حکم قانون یا برای دفاع نباشد.....................................................................56

3-1-4-2- کفر............................................................................................................................................57

3-1-4-3- لعان...........................................................................................................................................58

3-1-4-3- الف- لعان و تشریفات آن.........................................................................................................59

فصل چهارم: کمیت و کیفیت سهم الارث زوجه

4-1 قلمرو سهم الارث زوجه......................................................................................................................60

4-2- صاحب فرض بودن زوجه.................................................................................................................61

4-3- وراثت زوجه همراه با وارثان نسبی....................................................................................................62

4-4- ارث زوجه با وجود اولاد برای متوفی................................................................................................63

4-5- ارث زوجه در صورت نبود اولاد برای متوفی ...................................................................................64

4-6- سهم الارث زوجات متعدد.................................................................................................................64

4-7- ارث زوجه ای که قرابت نسبی با متوفی دارد.....................................................................................65

4-8- سهم الارث زوجه ای که وارث منحصر به فرد است.........................................................................66

4-8-1- اقوال فقهای شیعه در صورتی که زوجه وارث منحصر به فرد باشد..............................................66

4-8-1-1- نظریه که زوجه را از بردن بیش از 4/1محروم میدارد ..............................................................66

4-8-1-1- الف- اصل عدم وراثت.............................................................................................................67

4-8-1-1- ب- شهرت عظیم این نظر نزد فقها..........................................................................................68

4-8-1-1- ج- مضامین غیر قابل خدشه روایات........................................................................................68

4-8-1-2- نظریه ای که زوجه را وارث تمام ترکه میداند..........................................................................69

4-8-1-3- نظریه فقها مبنی بر تقاوت قایل شدن بین زمان حضور امام و زمان غیبت................................70

4-8-2- نظر قانون مدنی.............................................................................................................................71

4-9- بیان نظرات فقها در خصوص اموال موضوع ارث زوجه ..................................................................72

4-9-1- نظر اول:ارث بردن زوجه از تمام ترکه...........................................................................................72

4-9-2- نظر دوم:اختصاص محرومیت زوجه به عرصه خانه و اماکن مسکونی .........................................74

4-9-3- نظر سوم:حرمال زوجه از عین زمین منزل و ارث بردن او از بهای آن...........................................76

4-9-4- نظر چهارم:تفصیل زوجه دارای فرزند و زوجه ای که فرزند ندارد................................................77

4-9-5-نظرپنجم:محرومیت زوجه از عین بنا و درختان و محرومیت او از ارث بردن زمین بطور مطلق.....79

4-10- نظر قانون مدنی................................................................................................................................80

4-11- ارث زوجه از حق شفعه..................................................................................................................82

فصل پنجم:تحولات قانونی راجع به ارث زوجه

5-1- تحولات اجتماعی و اقتصادی و امکان تحول در قانون گذاری در مورد ارث زوجه.........................85

5-1-1- ارث زن در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.........................................................................85

5-1-2- ارث زن در اعلامیه جهانی حقوق بشر وکنوانسیون رفع هر گونه تبعیض علیه زنان.....................86

5-1-3- مقتضیات زمانی و تاثیر آن بر میراث زوجه...................................................................................87

5-1-4- تحولات اقتصادی و اثر آن بر اصلاح ارث زوجه .........................................................................88

5-1-5- تحولات اجتماعی و اثر آن بر اصلاح ارث زوجه..........................................................................90

5-1-6- حکم حکومتی و مصلحت اجتماعی و تاثیر آن در اصلاح ارث زوجه..........................................94

5-2- تلاش متفکرین و حقوقدانان اسلامی برای یافتن راحلهای مناسب قانونی.........................................96

5-2-1- تمییز فقه از اسلام ضروری است...................................................................................................97

5-2-2- پذیرش نظرهای نو وجدید در امور اجتماعی................................................................................98

5-2-3- راهکاری برای جبران نقیصه سهم الارث زوجه .........................................................................99

5-3- نظر رهبر معظم انقلاب راجع به اصلاح ارث زوجه .......................................................................100

5-4- بررسی روند اصلاح مواد 946،947و948ق.م..................................................................................102

5-4-1- نظر فقها و حقوقدانان در خصوص اصلاحیه راجع به ارث زوجه..............................................106

5-5- بررسی ماده 948ق.م........................................................................................................................108

5-6- نتیجه گیری و پیشنهاد......................................................................................................................111

منابع...........................................................................................................................................................114

چکیده انگلیسی..........................................................................................................................................