بررسی مبانی خیارات و تاثیر زوال مبنای خیارات بر سقوط آنها

مقدمه

الف-بیان مساله

کتاب دوم قانون مدنی در مبحث پنجم خیارات و احکام راجع به آن­را مورد بررسی قرار داده است. همچنین خیارات بحث مهمی از مطالب کتب فقهی را در قسمت بیع و متاجر به خود اختصاص داده است. خیار حقی است که به دو طرف عقد یا یکی از آنها یا شخص ثالثی اختیار فسخ را می دهد. اینکه یکی از متعاملین علیرغم اصاله اللزوم در عقود بتواند سرنوشت عقد را به دست گیرد مباحث زیادی به خود اختصاص داده است و از آنجایی که خیارات جزء قواعد عمومی قراردادها محسوب می شوند در اکثر ابواب فقهی کاربرد داشته و بر آنها آثار و احکامی مترتب است، که با به کارگیری صحیح این احکام بسیاری از اختلافات موجود از بین خواهد رفت(امامی، 1382، ص 339) بقاء یا عدم بقای خیار پس از زوال مبنای آن در حقوق ایران و فقه امامیه موضوعی است که در پایان نامه حاضر مورد تحقیق قرار گرفته است و با بررسی متون فقهی و مواد قانونی سعی بر رفع ابهامات در این زمینه گردیده است. خیارات پیش بینی شده دو مبنای اصلی دارد: 1- حکومت اراده: در این مورد خیار در صورتی مبنای خود را از دست می­دهد که اسقاط خیار در قرارداد شرط شود یا صاحب خیار از حق خود بگذرد. 2- جبران ضرر ناروا: در این مورد باید دید اگر ضرر ناروا یا عدم تعادلی که مایه ایجاد خیار در قرارداد شده است پیش از اعمال آن رفع شود آیا خیار نیز ساقط می گردد یا همچنان باقی می ماند؟ پس باید دید که آیا می توان به قاعده ای در این زمینه دست یافت؟ اگر قاعده ای وجود دارد چیست؟ سقوط خیار یا بقای آن؟ اینها سوالاتی هستند که بطور جداگانه به آنها پاسخ خواهیم داد و در پایان سعی خواهد شد با تطبیق مواد قانونی و کتب حقوقی با متون فقهی، خلاء های موجود در قانون و راه حل منطقی جهت حل مشکلات موجود در این راستا ارائه گردد.

ب-پیشینه تحقیق

مسائل مربوط به خیارات بیشتر در ضمن مباحث عقد و قواعد عمومی قراردادها مورد مطالعه حقوقدانان قرار گرفته است، البته با توجه به اینکه قانون مدنی در مورد تاثیر سقوط مبنای خیارات بر بقا یا عدم بقای آن مقررات صریحی مقرر ننموده است،حقوقدانان نیز کمتر به این موضوع پرداخته­اند و تنها برخی از حقوق­دانان این مساله را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده­اند، آقای دکتر ناصر کاتوزیان در جلد پنجم کتاب قواعد عمومی قراردادها اظهار نموده­اند که زوال مبنای خیارات، موجب سقوط خیارات می گردد.

همچنین فقها بحث خیارات را در قسمت بیع و تجارت آورده­اند. در میان فقیهان متقدم، مرحوم شیخ طوسی در کتاب خلاف آنرا مطرح نموده است. در میان فقهای متاخر نیز می توان به مرحوم علامه حلی در کتابهای چون تذکره و قواعد اشاره کرد، که شارحین بزرگی چون مرحوم فخر المحققین، بر کتاب قواعد علامه شرح نوشته­اند. از میان فقهای معاصر نیز می­توان به مرحوم شیخ انصاری و مرحوم نایینی و مرحوم سید محمد کاظم طباطبایی اشاره کرد.

بقاء یا عدم بقای خیار پس از زوال مبنای آن در فقه و حقوق ایران که موضوع پژوهش حاضر می باشد در هیچ یک از موارد مذکور مطرح نشده است. در ضمن در این رابطه چند مقاله نگارش یافته که یکی پیرامون مسئله ارث خیار بوده و بقیه عمدتاً مربوط به خیار شرط و مسائل مربوط به آن می­باشند اما بقاء یا عدم بقای خیار پس از زوال مبنای آن را مورد بررسی قرار نداده­اند.