به روز ترین مرجع فایل های فروشگاهی

بررسی نامزدی در حقوق ایران و مطالعه تطبیقی آن در حقوق مصر و انگلیس

چکیده

در فصل اول این تحلیل کلیات مباحثی که مطرح خواهد شد اشاره گردیده است در این فصل معنای لغوی وعده نکاح و معنای اصطلاح حقوقی نامزدی و اقسام وعده اعم از وعده یک جانبه قرارداد و وعده دو جانبه قرارداد و تشریفاتی یا رضایی بودن قرارداد نامزدی از دیدگاه حقوقدانان ایران و مصر و انگلیس مورد تحلیل قرار گرفته است.در فصل دوم به ماهیت حقوقی وعده نکاح و آثار آن پرداخته شده است و نامزدی از منظر حقوقدانان ایران و مصر و انگلیس تعریف گردیده است و اشاره‏ای به لزوم یا جواز وعده نکاح گردیده و نوع قرارداد نامزدی از دیدگاه حقوقدانان ایران و مصر و انگلیس و دیدگاه فقهای امامیه و فقهای اهل تسنن بصورت کامل تشریح شده است و از طرفی به میزان موانع در دوران نامزدی من جمله میزان موانع جنسی از دیدگاه فقهای اسلام و قانونگذار ایران و مصر و انگلیس اشاره شده است. در فصل سوم خسارات ناشی از برهم زدن نامزدی مطرح گردیده و آثار بهم خوردن نامزدی ازجمله امکان مطالبه خسارت از دیدگاه قانونگذار ایران قبل از حذف ماده 1036 قانون مدنی و بعد از آن و دیدگاه فقهای اسلام و دادگاه‏های موافق و مخالف حقوق مصر در خصوص مطالبه خسارت و دیدگاه حقوقدانان انگلیس تشریح گردیده است. در فصل چهارم از آنجایی که طرفین از جهت استحکام عشق و محبت برای همدیگر هدایایی را تقدیم نموده‏اند حال اگر این نامزدی به دلایلی تحقق نپذیرفت ماهیت حقوقی این هدایا از حیث امکان یا عدم امکان استرداد مورد تحلیل قرار می‏گیرد.لازم به توضیح می‏باشد که تحلیل تمام مباحث حقوقی از منظر تطبیقی به حقوق دو کشور انگلیس و مصر صورت گرفته است تا ضمن بررسی حقوق این کشورها خواننده محترم بتواند وجوه اشتراک و افتراق حقوق دو کشور فوق را با حقوق ایران مقایسه نمود و نسبت به معایب و مزایای حقوق این کشورها با حقوق کشور ایران پی‏برد. این نگاه تطبیقی می‏تواند وسیله‏ای جهت ارائه راهکارها و پیشنهادات لازم برای اصلاح قوانین مرتبط با موضوع فوق توسط قانونگذار ایران باشد.

کلید واژه : نامزدی، وعده نکاح، تعهد، قرارداد، خسارت، هدایا

مقدمه

موضوع نامزدی یکی از مباحث حقوق خانواده است که در خصوص شرعی بودن و آثار و احکام مترتب بر آن نظرات مختلفی ارائه گردیده است در حقوق موضوعه (قانون مدنی) قانونگذار ما نامی از این نهاد یا تأسیس برده و آثار و احکامی را از آن نفی نموده است و به عبارتی وجود واقعی این نهاد را تأیید کرده است در قانون مدنی تعریفی از نامزدی نشده است ولی مسلماً به مرحله ای قبل از ازدواج اطلاق می گردد و در اصطلاح عرف، نامزدی به موردی گفته می شود که از طرف مردی نسبت به زنی خواستگاری صورت پذیرد که بعداً با او ازدواج نماید. از منظر فقه، تأسیسی بنام نامزدی، جایگاه شرعی ندارد در حقوق اسلام همیشه تصور گردیده که دو نفر زن و مرد یا رابطه زوجیت بین آنها برقرار است یا خیر. اگر این رابطه فی نفسه‏ی موجود باشد، این دو نسبت به همدیگر زوج و زوجه شرعی تلقی می گردند و تمامی آثار ازدواج از جمله بهروره های جنسی نیز به صورت مشروع از یکدیگر ممکن می شود و اگر صیغه عقد شرعی به طور صحیح بین دو نفر ادا نشود دو نفر نسبت به همدیگر بیگانه محض می باشند و هیچ اثری از آثار ازدواج بین آنها پدید نمی آید و هرگونه رابطه جنسی قبل از اجرای صیغه غیر مشروع می باشد بعبارتی در شرع مقدس برقراری روابط آزاد به بهانه نامزدی تأکید احرام و منع شده است اما علیرغم این اوصاف بررسی این دوره از لحاظ حقوقی مهم می باشد بویژه آنکه در حقوق ایران تجزیه و تحلیل مسایل حقوقی این دوره به صورت موسع بالاخص از لحاظ فقهی صورت نگرفته است.

فلسفه وجودی دوران نامزدی این است که طرفین از روحیات و اخلاقیات یکدیگر شناخت پیدا نموده و ضمن آشنایی با افکار و بینش همدیگر در مورد زندگی آینده خود تسلیم بگیرند. نامزدی بعنوان یک پیش قرارداد عقد نکاح تلقی می گردد اگر نامزدی منتهی به وقوع عقد نکاح گردد پرسش چندانی از حیث حقوقی قابل مطرح نخواهد بود و یک نامزدی مجاز از دیدگاه اسلام می باشد چرا که نامزدی مجاز در اسلام چنین تعریف گردیده است : نامزدی، جایز و ضروری است و آن عبارت است از فاصله ای که میان عقد شرعی و قانونی با مراسم عروسی برقرار می شود. و فرصت کافی به دختر و پسر می دهد تا بعد از عقد رسمی و قبل از عروسی از همدیگر شناخت بیشتری کسب کنند. نامزدی به این معنی از منظر فقه و اسلام کاملاً جایز و لازم است.

نامزدی مقدمه نکاح است وبا توجه به اهمیّت ذی‏المقدمه، مقدمه هم مهم تلقّی می‏شود.پس در صورتی که این دورانبه هم بخورد و نکاح معهود واقع نگردددر این حالت موضوع قابل بحث و تامل است پژوهش حاضر نیز بر مبنای فرض اخیر صورت گرفته است.

بیان مسأله و سوالهای تحقیق

نامزدی از مرحله شروع رابطه طرفین برای انتهای نامزدی شامل مراسم آشنایی طرفین و جلسه انعقاد نامزدی و تشریفات احتمالی آن به همراه بررسی اجمالی شرایط صحت نامزدی و ماهیت حقوقی آن و اراده و اختیار طرفین در جریان آن تا حدود روابط کیفیت و روابط طرفین و آثار حاکم بر توافق صورت گرفته و منتج شدن آن به عقد و ازدواج را شامل می گردد. آنچه که در این میان مجهول و شبهه ناک هست این که آیا آنچه در عرف از آن بعنوان نامزدی یاد می شود با آنچه که در شرع و قانون آمده است مطابقت دارد و یا نه و آیا قانون از فقه شیعه گرفته است یا از فقه اهل سنت و با سایر مذاهب چه ارتباطی به لحاظ شباهت و تفاوت دارد و ابهام بیشتر مسئله در این است که عرف جامعه نمی تواند این دو را با هم دیگر جمع کرده و تفاوتها را شناسایی نماید. از طرف دیگر در کشورهای خارجی یک دوره دوستی قبل از ازدواج وجود دارد که دارای یک سری آزادی در روابط اجتماعی و شخصی است که شباهتهای و تفاوتهای با نامزدی دارد که لازم است این موارد از هم دیگر تفکیک شود تا ابهامات متخصصان و عوام مرتفع گردد. آنچه که با عنوان متغییر تحقیق است ابعاد مختلف موضوع است و ارتباط موضوع با آنها و ارتباط ابعاد با همدیگر است از جمله رابط عرف با شرع و با قانون و رابط قانون با شرع و مذاهب و نیز نحوه نگرش کشورهای مختلف نسبت به موضوع و جایگاه آن و همچنین جایگاه حقوق این امر در محافل حقوقی و قضایی و برخورد عملی در موارد شبهه قانون با عرف است.

علت انتخاب دو کشور انگلیس و مصر برای بحث با حقوق ایران نیز آن است که سیستم قضایی انگلیسی مبتنی بر آرای قضایی می باشد و این اختلاف آرا می تواند در تحلیل بهتر موضوعات طرح شده نقش خاصی را ایفاء نماید و حقوق کشور مصر نیز بعنوان سرآمد حقوق کشورهای عربی می تواند مورد توجه قرار گیرد چرا که معمولاً کشورهای عربی در تنظیم قواعد حقوقی خود، حقوق کشور مذکور را به عنوان الگو قرار می دهند.

به طور خلاصه ما در این پژوهش به دنبال پاسخگویی به پرسش های ذیل خواهیم بود.

1- ماهیت حقوقی نامزدی چه چیز می باشد و منظور از نامزدی در این ترکیب یک عمل یا واقعه حقوقی دو طرفه یا عقد می باشد و یا یک عمل و واقعه حقوقی یک طرفه یا ایقاع. و در صورت عقد بودن آیا جزو عقود معینه در قانون مدنی می باشد یا جزو عقود غیر معین می باشد .

2- آثار نامزدی چه می باشد؟ یعنی آیا اولاً نامزدی، همان نتیجه عقد اصلی را دارا می باشد یا خیر ثانیاً در صورت منفی بودن پاسخ آیا امکان الزام وعده دهنده به انعقاد عقد نکاح وجود دارد؟ ثالثاً نامزدی چه حقوق و تکالیفی را برای هر یک از طرفین ایجاد می نماید؟

3- آیا در حقوق و رویه محاکم کشورهای فوق در صورت عدول از نامزدی، امکان مطالبه خسارت وجود دارد؟ در صورت امکان مطالبه خسارت، مبنای جبران خسارت چه می باشد.

4- در صورت انحلال رابطه نامزدی، وضعیت حقوقی هدایا در حقوق و رویه محاکم کشورهای مذکور چه می باشد.

سابقه و ضرورت تحقیق

در مورد بررسی نامزدی در حقوق ایران و مطالعه تطبیقی آن با حقوق انگلیس و مصر تحقیق به صورت جامع تحقیقی صورت نپذیرفته است و در میان آثار حقوقی موجود نیز معمولاً بحث نامزدی در کنار سایر مباحث به طور مختصر در کتب حقوق خانواده مطرح گردیده است و سعی بر تحقیق گسترده در این موضوع نگردیده چرا که در حقوق خانواده (بحث نامزدی) رکن و اساس موضوع ناموسی خانواده بوده و به نوعی آبروی طرفین و خانواده طرفین مطرح بوده است. البته لازم به ذکر است که تنها اثری که تفصیل بیشتری به موضوع پرداخته است جلد اول کتاب حقوق خانواده تألیف دکتر کاتوزیان می باشد.

روش تحقیق

پژوهشدر خصوص موضوعات حقوقی اصولاً کتابخانه‏ای می باشد یعنی با مراجعه به کتب، مقالات و اسناد حقوقی به پرداخت و روشی که پژوهش حاضر بر آن بنا نهاده شده است نیز از این اصل مستثنی نمی‏باشد.

طرح تحقیق

این پژوهش در چهار فصل ارائه می گردد که فصل نخست آن مربوط به کلیات مباحثی است که مطرح خواهد شد فصل دوم آن نیز به تحلیل ماهیت حقوقی نامزدی و آثار آن می پردازد و به جهت حجم بیشتر مطالب مرتبط با آثار به هم خوردن نامزدی، این عنوان طی دو فصل مورد بررسی و تحقیق قرار می گیرد. فصل سوم در ارتباط با مطالعه خسارات ناشی از به هم خوردن نامزدی می باشد و فصل چهارم نیز به تحلیل ماهیت و وضعیت حقوقی هدایا می پردازد. جهت سهولت کار و رعایت آیین نامه نحوه نگارش ما برای بیان عناوین فصول و بخش ها و قسمت های دیگر از اعداد استفاده نموده ایم به عنوان مثال در ترکیب 1-1-1- عدد سمت راست سپس شماره فصل، عدد وسط مبین شماره بخش و عدد سمت چپ مبین شماره عناوین مباحثی است که ذیل آن بخش طرح می شود.

اهداف تحقیق

در یک تحقیق معمولاً دو هدف دنبال می شود. اهداف علمی و اهداف کاربری. مقصود از اهداف علمی، بررسی و تجزیه و تحلیل موضوع تحقیق و پاسخگویی به سوالات و ابهاماتی است که پیرامون آن موضوع وجود دارد. در این اهداف سعی بر پاسخگویی به شبهات عرفی در زمینه نامزدی، دادن راهکار به لحاظ علمی در زمینه مشکلات عرفی و قانونی نامزدی و تطبیق نامزدی در سیستم حقوقی ایران با اعمال حقوقی دیگر و تطبیق نامزدی در سیستم حقوق ایران با حقوق کشورهای دیگر می باشد. و از سوی دیگر امید است که نتایج حاصل از این تحقیق بتواند هم در مجامع علمی و دانشکده های حقوق بعنوان یک کار عملی و علمی و تطبیقی مورد استفاده اهل تحقیق و پژوهش قرار بگیرد و هم قضات محترم در مقام قضاوت بتوانند از آن بهره کافی ببرند.

نتایج مورد انتظار

1-‏ مراد از نامزدی،درترکیب وعده نکاح عمل حقوقی دو طرفه یا عقد می‏باشد منتهی عقدی بی‏نام می‏باشد.

2- نامزدی، نتایج و آثار عقد اصلی را نمی دهد بلکه اثر آن تنها ایجاد تعهد برای هر یک از طرفین به انعقاد عقد نکاح می باشد این تعهد نیز تعهدی است که از سوی هر یک از طرفین قابل رجوع می باشد و این قابلیت رجوع قاعده ای امری است. نتیجه این که اگر شخص ثالثی علی رغم تحقق نامزدی از یکی از طرفین خواستگاری نموده و این خواستگاری منتهی به وقوع عقد نکاح شود عقد مزبور صحیح است و از نظر شرعی و قانونی تکلیفی بر طرفین ایجاد نمی گردد.

3- در صورت عدول از نامزدی امکان مطالبه خسارت وجود دارد مبنای جبران خسارت نیز سواستفاده از حق می باشد یعنی اباحه، بر هم زدن نامزدی، بعنوان قاعده عمومی منافاتی با تقصیر فسخ کننده در مورد سو استفاده از این حق ندارد و قصد اضرار و یا بی مبالاتی و تقصیر او می تواند مبنای مسئولیت قرار گیرد.

4- هدایاییکه طرفین در دوره نامزدی به یکدیگر می‏دهند مشروط به وقوع نکاح باشد بنابراین در صورت عدم وقوع نکاح، این هدایا قابل استرداد است ولو این که دهنده هدایا بدون علت موجهی نامزدی را به هم زده باشد.

161صفحه با قابلیت ویرایش