بررسي نقش وزارت رفاه و تأمين اجتماعي در پيشگيري از جرم

چكيده

پايان‌نامه حاضر به بررسي ضرورت توجه ساير حوزه‌هاي مؤثر در پيشگيري از وقوع جرم در تعامل با قوه قضائيه مي‌پردازد. يكي از اين حوزه‌ها توجه به نقش وزارت رفاه و تأمين اجتماعي در پيشگيري از وقوع جرم مي‌باشد. محور قرار دادن برنامه‌ها و طرح‌هايي كه وزارت رفاه و تأمين اجتماعي به موجب قوانين و آيين نامه‌ها و دستورالعمل‌ها به منظور پيشگيري از بزهكاري انجام مي‌دهند و نيز پاسخ‌گويي به اين سؤالات كه اين وزارتخانه چگونه و با الهام از كدام مدل پيشگيري در امر پيشگيري از بزهكاري نقش ايفا مي نمايد و ديگر اينكه وزارت رفاه در راستاي پيشگيري از بزهكاري زنان و كودكان و طلاق و اعتياد چه برنامه‌ها تدوين و ارائه مي‌نمايد از جمله اهدافي است كه پايان‌نامه مذكور در راستاي پاسخ به آنها تدوين شده با توجه به اينكه ماهيت تحقيق توصيفي- تحليلي مي‌باشد براي جمع‌آوري اطلاعات موردنياز، از روش ميداني و كتابخانه‌اي استفاده شده است.

با بررسي قوانين و آيين‌نامه كه تشريح كننده فعاليتهاي وزارت رفاه و تأمين اجتماعي مي‌باشد اين نتيجه حاصل گرديد كه اين وزارتخانه در رهگذر برنامه‌هاي راهبردي خود و با رويكرد حمايتي، اصلاحي و با الهام پيشگيري سه مرحله‌اي (اوليه- ثانويه- ثالث) بلندمدت و كوتاه مدت و پيشگيري اجتماعي درصدد پيشگيري از بزهكاري مي‌باشند. اين وزارت‌خانه در راستاي فعاليتهاي خويش در پي آن است كه در مرحله اول افراد جامعه در دام علل و عوامل بزهكاري گرفتار نشوند و در مرحله دوم يعني بعد از گرفتار شدن در دام علل و عوامل بزهكاري و انحراف با ارائه خدمات تخصصي درصدد رفع علل و عوامل مذكور برآيد.

و در مرحله سوم يعني بعد از ارتكاب بزه و منحرف شدن افراد جامعه، با ارائه فعاليتهاي خويش سعي در جلوگيري از تكرار بزهكاري دارد.

فهرست مطالب:

عنوان صفحه

چكيده. 1

مقدمه:2

فصل اول: كليات.... 4

1-1- طرح موضوع.. 5

1-2- پيشينه تحقيق.. 6

1-3- اهداف تحقيق.. 6

1-4- سؤالات تحقيق.. 7

1-5- فرضيه‌هاي تحقيق.. 7

1-6- روش تحقيق.. 7

فصل دوم: پيشگيري از بزهكاري (مفهوم، مدلها، ويژگيها). 8

2-1- مفهوم پيشگيري.. 9

2-1-1- مفهوم موسع پيشگيري.. 9

2-1-2- مفهوم مضيق پيشگيري.. 9

2-2- معناي لغوي و اصطلاحي پيشگيري.. 10

2- 3- تعريف پيشگيري از جرم و محدوده آن.. 11

2-3-1- تفكيك پيشگيري از نظام كيفري.. 11

2-3-2- تفكيك پيشگيري از كنترل بزهكاري.. 12

2-4- انواع پيشگيري.. 13

2-4-1- طبقه‌بندي اول: پيشگيري بر اساس معيار سن.. 14

2-4-2- طبقه‌بندي دوم: پيشگيري عام و خاص.... 15

2-4-3- طبقه‏بندي سوم: پيشگيري انفعالي و پيشگيري فعال.. 15

2-4-4- پيشگيري بر اساس الگوي پزشكي.. 16

2-4-5- طبقه پنجم: پيشگيري اجتماعي و پيشگيري وضعي.. 17

2-4-6- طبقه‏بندي ششم: پيشگيري دفاعي و پيشگيري رهايي‌بخش يا آزادي‌بخش.... 19

2-5- فايده و امكان پيشگيري.. 19

2-6- اصول حاكم بر امكان پيشگيري.. 20

2-7- محدوديت‌ها و موانع پيشگيري.. 21

2-8- مراحل و عمليات اساسي جهت پيشگيري.. 23

2-9- عملياتي كردن پيشگيري و مديريت آن.. 31

2-10- پيشگيري از بزهكاري در ايران.. 36

2-11- جايگاه پيشگيري از بزهكاري در قوانين ايران و اهميت پرداختن به آن.. 39

فصل سوم: بررسي ساختار، اهداف، وظايف و مسئوليتهاي رفاه و تامين اجتماعي... 43

3-1- تاريخچه تشكيل وزارت رفاه. 44

3-2- تشكيلات سازماني وزارت رفاه و شرح وظايف آنها45

3-2-1- معاونت حقوقي و مجلس.... 45

3-2-2- معاونت هماهنگي و نظارت... 47

3-2-3- معاونت هدفمند نمودن يارانه‌ها و رفاه اجتماعي.. 48

3-2-4- معاونت توسعه مديريت... 49

3-2-5- دفتر فناوري اطلاعات شرح وظايف دفتر وظيفه اصلي.. 51

3-2-6- اداره كل روابط عمومي و امور بين‌الملل.. 53

3-2-7- حراست شرح وظايف وظيفه اصلي.. 54

3-3-9- معاونت سياستگذاري و برنامه‌ريزي.. 55

3-3-10- دفتر هماهنگي مجامع اسلامي.. 56

3-3-11- دبيرخانه شوراي عالي رفاه و تامين اجتماعي.. 57

3-3-12- دبيرخانه تخلفات اداري و گزينش.... 57

3-3- سازمانهاي تابعه وزارت رفاه و شرح وظايف آنها58

3- 3-1 سازمان بهزيستي.. 58

3-3-2- سازمان بيمه خدمات درماني.. 58

3-3-3- صندوق بازنشستگي كشوري.. 59

3-3-4- صندوق تامين اجتماعي.. 60

3-3-5- صندوق بيمه اجتماعي روستائيان و عشاير. 61

3-4- چشم‌انداز و مأموريت وزارت رفاه و تأمين اجتماعي با رويكرد به پيشگيري از بزهكاري.. 64

3-5- شاخصهاي تحقق چشم‌انداز وزارت رفاه و تأمين اجتماعي.. 64

3-5-1- عنوان شاخص رفاه اجتماعي.. 64

3-5-1-1- روش محاسبه ميزان رفاه اجتماعي در سطح جامعه. 65

3-5-2- عنوان شاخص آسيب‌هاي اجتماعي.. 65

3-5-2-1- فرمول محاسباتي و فرآيند محاسبه شاخص.... 66

3-5-2-1-1- شيوع طلاق.. 66

3-5-2-1-2- شيوع اعتياد. 66

3-5-2-1-3- شيوع اقدام به خودكشي.. 67

3-5-2-1-4- شيوع كودك آزاري.. 68

3-5-3- عنوان شاخص خط فقر شديد.. 68

3-5-3-1- فرمول محاسباتي و فرآيند شاخص.... 68

3-5-4- عنوان شاخص بيمه اجتماعي.. 69

3-5-4-1- فرمول محاسباتي و تعريف مفهومي آن. 69

3-5-4-2- فرآيند محاسبه شاخص.... 70

3-5-5- عنوان شاخص: بيمه درمان.. 70

3-5-5-1- فرمول محاسباتي و تعريف مفهومي آن. 70

3-5-5-2- فرآيند محاسبه شاخص.... 71

3-6- مسائل و موضوعات استراتژيك وزارت رفاه و تأمين اجتماعي با رويكرد پيشگيري از بزهكاري.. 71

3-6-1- در حوزه عمومي.. 71

3-6-2- در حوزه حمايتي و توانبخشي.. 73

3-6-3- در حوزه بيمه‌اي.. 75

3-6-4- حوزه امدادي.. 76

3-7- توصيف و تحليل وضعيت موجود وزارت رفاه و تأمين اجتماعي.. 77

3-7-2- توصيف و تحليل وضعيت موجود در حوزه حمايتي و توانبخشي.. 79

3-7-2-1- آسيب‌هاي اجتماعي.. 79

3-7-2-2- زنان خودسرپرست و سرپرست خانوار. 85

3-7-2-3- سازمان‌هاي مردم نهاد. 87

3-7-2-4- فقرزدايي.. 88

3-7-2-5- توانمندسازي.. 90

3-7-2-6- نظام پرداخت يارانه‌ها90

3-1- روش‌هاي مبتني بر شناسايي گروههاي هدف... 91

3-7-2-6-1- تحليل وضعيت موجود. 92

3-8-3- توصيف و تحليل وضعيت موجود حوزه امدادي.. 93

3-8-4- توصيف وضعيت موجود در حوزه بيمه‌هاي اجتماعي.. 94

3-8-5- توصيف وضعيت موجود در حوزه بيمه درمان.. 100

3-8-6- توصيف وضعيت موجود حوزه منابع انساني.. 101

3-9- تحليل نهايي وضعيت موجود وزارت رفاه و تأمين اجتماعي.. 103

3-10- اهداف ميان مدت وزارت رفاه و تامين اجتماعي.. 107

3-11- اهداف ميان‌ مدت و راهبردهاي تحقق آن در وزارت رفاه و تامين اجتماعي.. 108

3-11-1- هدف: افزايش شاخص رفاه اجتماعي هر سال به ميزان 8 درصد.. 108

3-11-2- هدف: كاهش نرخ بروز آسيب‌هاي اجتماعي به ميزان 10 درصد در هر سال.. 109

3-11-3- هدف: كاهش تعداد افراد زير خط فقر شديد به ميزان 80 درصد.. 110

3-11-4- هدف: افزايش ميزان دريافتي مستمري‌بگيران متناسب با نرخ تورم. 110

3-11-5- هدف: افزايش تعداد بيمه‌شدگان تامين اجتماعي به 80 درصد جمعيت كشور. 111

3-11-6- هدف:111

3-11-7 هدف: افزايش كمي و كيفي پوشش بيمه درمان به 100 درصد جمعيت كشور. 112

3-11-8- هدف: كاهش سهم مردم از پرداخت هزينه‌هاي درماني به 30 درصد.. 113

3-11-9 هدف: افزايش رضايتمندي مردم از خدمات به ميزان 20 درصد نسبت به اول برنامه. 113

3-11-10 هدف: افزايش دانش‌مداري.. 113

3-11-11 هدف: ارتقاء بهره‌وري سرمايه‌هاي انساني.. 114

3-11-12- هدف: بهبود ساختار و روش‌هاي انجام كار. 114

3-11-13- هدف: ارتقاء و بهبود سطح فناوري.. 115

فصل چهارم: طرح جامع وزارت رفاه و تامين اجتماعي در خصوص كنترل و پيشگيري از آسيب‌هاي اجتماعي... 116

4-1- رويكرد وزارت رفاه و تامين اجتماعي به پيشگيري از جرم. 117

4-2- مستندات قانوني.. 118

4-2-1- جايگاه آسيب‌هاي اجتماعي در قوانين.. 118

4-3- ارزيابي وضعيت موجود مشكلات اجتماعي درايران.. 122

4-3-1- توصيف وضعيت موجود. 123

4-3-2- تحليل وضعيت موجود. 127

4-3-2-1- نقاط قوت:127

4-3-2-2- نقاط ضعف:128

4-3-2-3- فرصت‌ها:128

4-3-2-4- تهديدها:130

4-4- چالشها و تنگناي اساسي و مهم (موانع پيشرو براي اصلاح موجود و اجراي برنامه‌هاي كنترل و كاهش در آينده). 131

4-4-1- چالش در سطح خرد (مشكلات در سطح فردي و خانوادگي). 131

4-4-2- چالشها در سطح ميانه (موانع در سطح سازمانهاي مسئول و نهادهاي اجرايي و...). 132

4-4-3- چالشها در سطح كلان.. 133

4-5- سياستها و خط مشي‌هاي وزارت رفاه و تأمين اجتماعي در خصوص كنترل و پيشگيري از بزهكاري.. 134

4-5-1- رويكرد وزارت رفاه و تأمين اجتماعي به پيشگيري اوليه از بزهكاري.. 134

4-5-1-1- اولويت ارتقاي رفاه و پيشگيري از مشكلات اجتماعي بر كنترل و كاهش مشكلات اجتماعي.. 135

4-5-1-2- برنامه‌هاي ارتقاي كيفيت زندگي و رفاه اجتماعي در آحاد جامعه با رويكرد پيشگيري اوليه. 136

4-5-1-2-1- آموزش مهارتهاي زندگي اجتماعي.. 136

4-5-2- تأكيد بر مقتدرسازي فردي (روانشناختي) و سازماني.. 137

4-5-2-1- اطلاع‌رساني و حساس‌سازي در زمينه پيشگيري از آسيب‌هاي اجتماعي و خطرات ناشي از آن. 138

4-5-2-2- تقويت ساختاري دستگاه‌هاي دولتي و غيردولتي فعال در زمينه‌ي كاهش و كنترل مشكلات و آسيبهاي اجتماعي.138

4-5-3- تأكيد بر افزايش و بهبود كيفيت حمايتهاي اجتماعي.. 139

4-5-4- تأكيد بر كاهش فشارهاي اجتماعي:140

4-5-5- تأكيد بر برنامه‌هاي مشاركت طلبانه و مبتني بر اجتماعات محلي.. 140

4-5-5-1- اركان توسعه مشاركتي عبارتست از:140

4-6-رويكرد وزارت رفاه و تأمين اجتماعي به پيشگيري ثانويه از بزهكاري:141

4-6-1- اولويت توانمند سازي بر حمايت صرف از گروه‌هاي آسيب‌ديده اجتماعي و در معرض آسيب:141

4-6-2- اهداف وزارت رفاه از توانمندسازي.. 143

4-6-3- برنامه ملي پيشگيري ثانويه از مشكلات اجتماعي در گروه‌هاي در معرض خطر با نظارت وزارت رفاه. 143

4-6-3-1- ساماندهي افراد شناسايي شده و ايجاد تشكل.. 143

4-6-4- رويكردهاي توانمندسازي.. 144

4-7- رويكرد وزارت رفاه و تأمين اجتماعي در پيشگيري ثالث از بزهكاري.. 144

4-7-1- برنامه‌هاي كنترل و پيشگيري ثالث مشكلات اجتماعي گروه‌هاي آسيب‌ديده اجتماعي و بازتواني آنها145

4-7-1-1- طرح اول. 145

4-7-1-1-1- خدمات ارائه شده توسط همياران سلامت رواني و اجتماعي سازمان بهزيستي كشور. 146

4-7-1-1-2- نقش سلامت روان در ظهور رفتارهاي پرخطر. 146

4-7-1-2- طرح دوم. 147

4-7-1-2-1- طرح دادگاه مدار براي معتادان. 148

4-7-1-2-2- ترك اعتياد به روش بستري.. 148

4-7-1-2-3- ترك اعتياد به روش اجتماع درمان ‌مدار. 149

نتيجه و پيشنهادات.... 150

نتيجه. 151

پيشنهادات... 153

پيشنهاد به وزارت رفاه تأمين اجتماعي.. 154

قانون ساختار نظام جامع رفاه و تامين اجتماعي.. 155

منابع و مآخذ.. 175

الف: كتب فارسي.. 175

ب: مقالات... 176

ج: قوانين.. 177

Abstract. 178