بررسی فقهی حقوقی ماهیت ضرر با تأکید بر مسایل جدید

چکیده:

ضرر از جمله مفاهیمی‌است که در رابطه با مفهوم و معنای دقیق آن، از دیرباز تحقیق و بررسی‌های بسیاری صورت گرفته است. اینکه ضرر چیست؟ چه ماهیتی دارد، معنای حقوقی آن کدام است و آیا مصادیق آن قابل احصاء هستند یا نه؟ مواردی هستند که موضوع تحقیقات بسیاری بوده­اند. تعریف ضرر، تعریفی است که در مجمع‌البحرین با عبارت «نقص در حق» آمده است و از نظر حقوقی «ممانعت از وجود پیدا کردن نفع که مقتضی آن حاصل شده است» آنچه که در پایان‌نامه حاضر بحث شده است، بررسی ماهیت ضرر و بررسی موارد مختلف و تطابق آن با مفهوم ضرر است. لذا خسارات مادی و معنوی به طور کلی بررسی شده است و سپس مصادیق هر کدام مورد بررسی قرار گرفته است.

کلمات کلیدی: ضرر، تفویت منفعت، خسارت مازاد بر دیه، ماهیت ضرر، خسارت ناشی از کاهش ارزش پول، خسارت از خسار

فهرست مطالب

عنوان صفحه

  مقدمه :1

1- بيان مساله تحقيق:2

2-ضرورت تحقيق:3

3-سوالات تحقيق:3

4-فرضيه‌هاي تحقيق:4

5-پيشينه تحقيق:4

6- ساختار تحقیق :4

فصل اول.. 6

کلیات... 6

1. مفهوم و اوصاف ضرر. 7

1-1. معنای لغوی ضرر:8

1-2. معنای اصطلاحی ضرر:8

1-2-1. تفاوت ضرر و زیان و خسارت:10

1-3. اوصاف ضرر قابل مطالبه. 11

1-3-1. قطعي بودن. 11

1-3-2. مستقیم بودن :12

1-3-2-1. تسبیب.... 12

1-3-3. لزوم وجود رابطه بین ضرر و سبب.... 13

1-4. شرایط احراز رابطه سببیت.... 14

2. اقسام ضرر. 17

2-1. تقسیم ضرر برحسب نوع آن:17

2-1-1. ضرر مادی:17

2-1-1-1. ضرر مادی مالی:17

2-1-1-1-1. ضرر در اعیان اموال:18

2-1-1-1-2. ضرر در منافع اموال و حقوق:18

2-1-1-1-3. ضرر در صفت اموال:18

2-1-1-1-4. ضرر در حقوق متعلق به اموال:18

2-1-1-2. ضرر مادی غیر مالی:18

2-1-2. ضرر معنوی... 19

2-1-2-1. زیانهای وارد به حیثیت و شهرت افراد. 19

2-1-2-2. لطمه به عواطف و ایجاد تألم روحی به افراد. 19

2-1-3. اثرات تقسیم ضرر به مادی و معنوی:19

2-1-4. منابع قانونی قابل جبران بودن ضرر معنوی:19

2-2. تقسیم ضرر بر حسب چگونگی ارتباط آن با منشاء ضرر:20

2-2-1. ضرر مستقیم نسبت به منشاء:20

2-2-2. ضرر غیر مستقیم نسبت به منشاء:20

2-2-3. مبناء تقسیم ضرر به مستقیم و غیر مستقیم:20

2-2-4. موارد قانونی قابل جبران بودن ضرر غیر مستقیم:20

2-3. تقسیم ضرر بر حسب زمان و وقوع آن:20

2-3-1. ضرر حال یا موجود:21

2-3-2. ضرر آینده:21

2-3-2-1. ضرر آینده‌ی ممکن الوقوع:21

2-3-2-2. ضرر آینده محقق الوقوع:21

2-3-2-3. ضرر آینده محتمل الوقوع:22

2-3-2-4. ضرر آینده ممتنع الوقوع:22

2-3-3. فائده تقسیم ضرر به حال و آینده‌ی ممکن و غیر ممکن:22

3. عناصر ضرر. 23

3-1. کاهش دارایی:23

3-1-1. مفهوم:23

3-1-2. کیفیت و نوع تلف:24

3-1-2-1. تلف کل:25

2-1-2-2. تلف جزء:25

3-1-3-3. تلف عمدی و غیرعمدی... 26

3-2. نامشروع بودن فعل فاعل.. 29

4. مقایسه ضرر با عناوین مشابه. 31

4-1. تفویت منفعت... 31

4-1-1. تفویت چیست؟. 31

4-1-2. منفعت چیست؟. 33

4-1-2-1. منفعت در مقابل عین:33

4-1-2-2. نفع پول (بهره یا ربح پول). 33

4-1-2-3. نفع مال (به معنی اسم معنا):33

4-1-2-4. تعریف جامع و مانع پیشنهادی... 33

فصل دوم. 36

بررسی مصادیق جديد ضرر. 36

1. عدم‌النفع. 37

1-1. تعریف عدم‌النفع. 37

1-2. پیشینه‌ی قانونگذاری.. 39

1-3. تقسیم "عدم‌النفع". 45

1-3-1. منفعت محقق.. 46

1-3-2. منفعت محتمل.. 46

1-3-3. ماهیت "عدم‌النفع". 47

1-3-3-1. "عدم‌النفع" از دیدگاه قانون مدون ایران.. 50

1-3-3-2."عدم‌النفع" از دیدگاه علمای حقوق.. 51

1-3-4. قابلیت مطالبه عدم‌النفع.. 55

1-3-4-1. بنای عقلا جوازی بر مطالبه عدم‌النفع.. 55

1-3-4-2. مطالبه عدم‌النفع در قوانین موضوعه. 56

1-4. فرصتهای از دست رفته. 57

1-4-1.لزوم مشروع بودن و استقرار موقعیت عملی:60

1-4-2.از دست دادن امکان:61

1-4-3. بیان نظرات موافقین و مخالفین.. 61

1-5."عدم‌النفع" و تفویت منفعت عین.. 62

1-6. عدم‌النفع و منافع ممکن الحصول.. 63

2. ضرر در محیط‌های الکترونیکی.. 67

2-1. ضرر وارد بر حقوق مولفان. 69

2-1-1. تعریف حق معنوی... 69

2-1-2. ویژگیهای حق معنوی.. 70

2-1-2-1. غیر قابل انتقال بودن.. 70

2-1-2-2. محدود نبودن به زمان و مکان.. 72

2-1-3.خسارات معنوی.. 72

2-1-3-1. تعریف خسارت معنوی... 73

2-1-3-1. تاریخچه خسارت معنوی... 73

2-1-3-3. دعوای جبران خسارت معنوی... 74

2-1-3-4. خسارات معنوی شخص حقوقی.. 75

2-1-4. حق حرمت مؤلف... 75

2-1-4-1. حق عدول یا استرداد (در حقوق فرانسه). 77

2-1-4-2. قرارداد جهانی حق تألیف.... 78

2-1-5. بررسی انواع تجاوز به حقوق مؤلفان. 79

2-1-5-1. انواع تجاوز به حقوق مادی... 79

2-1-5-2. انواع تجاوز به حقوق معنوی... 80

2-1-6. چگونگی جبران خسارات معنوی... 81

2-1-7. چگونگی رسیدگی به دعاوی... 81

2-1-8. حل و فصل اختلافات در حوزه حقوق مالکیت معنوی در کشور ایران.. 82

3. مطالبه میزان کاهش ارزش پول با خسارت تأخیر تأدیه در دیون پولی.. 87

3-1. تبیین موضوع تبصره ماده 1082ق.م.89

3-2. تبیین موضوع ماده 522ق.آ.د.م. 93

3-3. قابلیت مطالبه خسارت تأخیر تأدیه. 94

4. خسارت تاخیر تأدیه. 95

4-1. تبیین حکمی‌و موضوعی ماده 228ق.م.95

4-1-1. عدم قابلیت استناد ماده 228ق.م.95

4-1-2. قابلیت استناد ماده 228ق.م.96

4-2. تبیین حکمی‌و موضوعی ماده 515ق.آ.د.م. جدید و تبصره 2 آن.. 97

4-2-1. اعتبار قراردادهای راجع به خسارت تأخیر دیه. 98

4-2-2. عدم اعتبار قراردادهای راجع به خسارت تأخیر تأدیه. 99

4-2-3. اجمال و عدم قابلیت استناد مقررات ذیربط... 100

4-2-3-1. بررسی ارتباط منطقی ماده 515ق.آ.د.م. جدید و تبصره آن با ماده 228ق.م.102

4-2-3-2. تساوی مصادیق.. 102

4-2-3-3. عموم ماده 515ق.آ.د.م. و تبصره 2 آن نسبت به ماده 228ق.م.103

4-2-3-4. بررسی ارتباط اصولی ماده 515ق.آ.د.م. جدید و تبصره 2 آن با ماده 228ق.م.105

4-2-3-4-1. تساوی... 105

4-2-3-4-2. عموم و خصوص مطلق.. 107

5. دیه. 109

5-1. ماهیت حقوقی دیه. 109

5-1-1. دیه مجازات تلقی می‌شود.111

5-1-2. دیه ماهیت دوگانه دارد. 111

5-1-3. دیه ماهیت خسارت دارد. 111

5-2. نقد اصطلاح «خسارت مازاد بر دیه»115

5-3. رویه قضایی.. 116

6. جبران خسارت ناشی از دادرسی.. 118

7. خسارت از خسارت... 119

تحلیل موضوع:120

نتیجه‌گیری:122

فهرست منابع و مآخذکتب و مقالات:127