بررسی فقهی و حقوقی حق فسخ به استناد خیار تخلف از شـرط فعل

چکیده

حق فسخ یکی از استثناهای وارده بر اصل لزوم قراردادهاست و در حقوق ایران فسخ قرارداد به صورت پراکنده در قانون بیان شده است، حق فسخ جنبه قهقرایی ندارد و از زمان فسخ طرفین نسبت به تعهدات آینده بری میشوند، فسخ یک نوع فعل اعتباری است که به صورت یک طرفه و با یک اراده واقع شده و نیاز به قصد انشاء داشته و از نظر ماهیتی نوعی ایقاع است که با یک اراده انجام گرفته و اثر عقد معین یا ایقاع معین را از بین برده و به حالت زمان حدوث عقد بر میگرداند، به عبارتی فسخ از زمان فسخ موثر است و از حیث جایگاه حقوقی یکی از مباحث اسباب سقوط تعهدات و قراردادها می باشد. در مورد شرط فعل،مشهور فقها و اکثر حقوقدانان ما ابتدا نظر بر اجبار تعهد دارند و در صورت تعذر اجبار و عدم امکان انجام عمل به وسیله دیگری، حق فسخ قرارداد را به دلیل تخلف از شرط برای مشروطله در نظر گرفتهاند و در خصوص شرط ترک فعل حقوقی برخی فقها ضمانت اجرای تخلف از این شرط و ایجاد معامله ثانوی را فسخ قرارداد ثانوی دانسته و برخی نظر به عدم نفوذ داشتهاند.

کلید واژه: حق،خیار،فسخ،شرط، ضمانت اجرای تخلف از شرط فعل- ترک فعل

فهرست مطالب

عنوان صفحه

چکیده ..................................................................................................................................................	1
مقدمه ...................................................................................................................................................	2
الف) بیان مسئله ...................................................................................................................................	3
ب) سوالات تحقیق .............................................................................................................................	4
ج) پیشینه تحقیق .................................................................................................................................	4
د) فرضیات تحقیق ...............................................................................................................................	5
ه) اهداف و ضرورت تحقیق ................................................................................................................	5
و) روش تحقیق ...................................................................................................................................	6
ز) ساماندهی تحقیق .............................................................................................................................	6
فصل اول: کلیـات تحقیق
1-1- معنا و مفهوم حق از نظر لغوی و اصطلاحی .............................................................................	7
1-1-1- حق از نظر لغوی ...................................................................................................................	7
1-1-2- حق از نظر اصطلاحی............................................................................................................	8
1-1-3- خیار.......................................................................................................................................	8
1-1-3-1- خیار از نظر لغوی .............................................................................................................	9
1-1-3-2- خیار از نظر فقها و حقوقدانان ..........................................................................................	9
الف) معنا و مفهوم اصطلاحی خیار از نظر فقهاء..................................................................................	9
ب) خیار از نظر فقهای عامه ................................................................................................................	10
1-1-3-3- تقسیم بندی خیارات از منظر فقهای( شیعه و عامه) و قانون مدنی .................................	11
الف) خیارات از نظر فقهای شیعه .......................................................................................................	11
ب) خیارات از نظر فقهای عامه ...........................................................................................................	11
پ) خیارات از نظر قانون مدنی ...........................................................................................................	11
1-2- فسـخ .........................................................................................................................................	14
1-2-1- معنا و مفهوم فسخ................................................................................................................	14
1-2-1-1- معنا و مفهوم فسخ از نظر لغوی .......................................................................................	14
1-2-1-2- معنا و مفهوم فسخ از نظر اصطلاحی و فقهی ...................................................................	15
1-2-1-3- فسخ از حیث ماهیت ........................................................................................................	15
1-2-1-4- انوع فسخ .........................................................................................................................	16
1-2-1-5- تفاوت فسخ با انفساخ و تفاسخ .......................................................................................	17
1-2-2- اسباب و شرایط و موانع فسخ ..............................................................................................	19
1-2-2-1- اسباب ایجاد حق فسخ قرارداد .........................................................................................	19
الف) نقض اساسی در حقوق ایران .....................................................................................................	19
ب) عدم اجرای تعهد در مهلت اضافی در حقوق ایران .......................................................................	22
پ) اعلام فسخ در حقوق ایران ...........................................................................................................	22
1-2-2-2- موانع اعمال فسخ .............................................................................................................	23
الف) حق جبران عدم اجرای تعهد به وسیله متعهد .............................................................................	24
ب) موانع اعمال فسخ در حقوق ایران ................................................................................................	24
1-2-2-3- تضمین کافی در نقض اساسی قابل پیش بینی ..................................................................	25
1-2-3- آثار فسخ ...............................................................................................................................	25
1-2-3-1- اثر فسخ نسبت به گذشته در حقوق ایران ........................................................................	25
1-2-3-2- استرداد اموال و منافع .......................................................................................................	26
الف) استرداد مال یا پول پرداخت شده ................................................................................................	27
ب) مالی که ارزش آن کاهش یافته .....................................................................................................	27
پ) عدم امکان استرداد ........................................................................................................................	28
ت) استرداد منافع .................................................................................................................................	29
1-2-3-3- حقوق و تعهدات قابل اجرای بعد از فسخ .......................................................................	30
الف) مطالبه خسارت ...........................................................................................................................	30
ب) وضع عقد از لحاظ فسخ در صورت عدم انجام تعهد ...................................................................	33
1-2-3-4- آثار فسخ نسبت به اشخاص ثالث در حقوق ایران ...........................................................	34
1-2-3-5- حق فسخ در عقود جایز و لازم ........................................................................................	35
الف) حق فسخ در عقد جایز ...............................................................................................................	35
ب) حق فسخ در عقد لازم ..................................................................................................................	37
1-3- شرط .........................................................................................................................................	39
1-3-1- تعاریف .................................................................................................................................	39
1-3-1-1- تعریف شرط در علوم مختلف .........................................................................................	39
1-3-1-2- شرط از دیدگاه فقه امامیه .................................................................................................	40
1-3-1-3- جمع تعاریف در حقوق ...................................................................................................	41
1-3-2- شرط فعل و صحت و فساد شروط ......................................................................................	43
1-3-2-1- توصیف شرط فعل ...........................................................................................................	43
الف) شرط فعل (حقوقی و مادی) .......................................................................................................	43
ب) شرط فعل حقوقی کلی .................................................................................................................	44
پ) متعذر شدن انجام شرط ................................................................................................................	45
1-3-2-2- صحت و فساد شرط ........................................................................................................	45
الف) شرایط صحت شرط در فقه ........................................................................................................	45
ب) شروط باطل ..................................................................................................................................	45
1-3-3- مبنای الزام آور بودن شروط ..................................................................................................	48
1-3-3-1- اصل اباحه در شروط ........................................................................................................	48
1-3-3-2- دیدگاه فقها و الزام آور بودن شروط ................................................................................	50
1-3-4- ارتباط شرط و قرارداد اصلی .................................................................................................	52
1-3-4-1- تأثیر لزوم عقد و تعهد اصلی در شرط .............................................................................	53
1-3-4-2- تبعیت شرط از عقد یا تعهد اصلی ...................................................................................	53
1-3-4-3- تبعیت عقد و تعهد اصلی از شرط ....................................................................................	55
1-3-4-4- استقلال شرط از عقد .......................................................................................................	55
1-3-4-5- وجوه افتراق خیار شرط و خیار تخلف از شرط ..............................................................	57
1-3-4-6- تخلف از شرط فعل به نحو تعدد مطلوب بوده یا وحدت مطلوب ..................................	58
فصل دوم: شرط فعل
2-1- دیدگاه فقها در خصوص تخلف از شرط فعل و بررسی نظرات ...............................................	62
2-1-1- ضمانت اجرای تخلف از شرط فعل .....................................................................................	62
2-1-2- دیدگاه فقها در خصوص تخلف از شرط فعل ......................................................................	63
2-1-2-1- نظریه لازم الوفا نبودن شرط .............................................................................................	63
2-1-2-2- نظریه وجوب وفاء به شرط و اجبار ممتنع .......................................................................	63
2-1-2-3- نظریه الزام به وفای به شرط یا ثبوت خیار با تخلف مشروط علیه ...................................	64
2-1-3- دیدگاه فقها در خصوص امکان اجبار مشروط علیه به مفاد شرط .........................................	64
2-1-3-1- نظریه عدم امکان اجبار مشروط علیه ...............................................................................	65
2-1-3-2- امکان اجبار مشروط علیه و بررسی و توجیه نظریه جواز اجبار .......................................	66
2-1-3-3- قول به تفصیل ..................................................................................................................	68
2-1-3-4- بیان نظر منتخب در خصوص اجبار .................................................................................	68
2-1-4- تخلف مشروط علیه از انجام مفاد شرط و فسخ عقد ............................................................	71
2-1-4-1- نظر غیر مشهور ................................................................................................................	71
2-1-4-2- نظر مشهور .......................................................................................................................	71
2-1-5- ارش به عنوان ضمانت اجرای تخلف از شرط ......................................................................	72
2-1-5-1- نظر مشهور .......................................................................................................................	72
2-1-5-2- نظر غیر مشهور ................................................................................................................	73
2-1-6- حکم تخلف مشروط علیه در شرط به نفع ثالث ...................................................................	73
2-1-6-1- نظریه عدم امکان اجبار مشروط علیه از سوی ثالث .........................................................	73
2-1-6-2- نظریه امکان اجبار مشروط علیه از سوی ثالث .................................................................	74
2-1-6-3- نقد و بررسی نظرات .......................................................................................................	74
2-1-7- تخلف از شرط فعل حقوقی که به نفع شخص معین است ...................................................	75
2-1-8- حکم شرط فعل انشایی قابل نیابت .......................................................................................	76
2-2- ضمانت اجرای تخلف از شرط ترک فعل حقوقی و بررسی اقوال فقها .....................................	78
2-2-1- نظریه صحت معامله خلاف شرط .........................................................................................	78
2-2-1-1- مبانی اصولی نظریه صحت از دیدگاه فقها .......................................................................	78
2-2-1-2- نقد و بررسی دلائل ..........................................................................................................	80
2-2-2- نظریه عدم صحت معامله خلاف شرط .................................................................................	81
2-2-2-1- مبانی اصولی نظریه عدم صحت .......................................................................................	81
2-2-2-2- نقد و تحلیل مبانی نظریه عدم صحت معامله ثانوی .........................................................	84
2-2-3- نظرات فقهای عامه و امامیه در خصوص شرط ترک فعل ....................................................	87
فصل سوم: آثار تخلف از شرط فعل در حقوق موضوعه ایران
3-1- ضمانت اجرای تخلف از شرط فعل در حقوق موضوعه ایران ..................................................	91
3-1-1- ضمانت اجرای تخلف از شرط فعل از دیدگاه حقوقدانان ....................................................	91
3-1-2- آثار و ضمانت اجرای تخلف از شرط فعل در روابط طرفین قرارداد و اشخاص ثالث .........	93
3-1-2-1- آثار و ضمانت اجرای تخلف از شرط فعل در روابط طرفین قرارداد ...............................	93
3-1-2-2- آثار و ضمانت اجرای تخلف از شرط فعل نسبت به اشخاص ثالث ................................	98
3-2-ضمانت اجرای تخلف از شرط ترک فعل حقوقی در حقوق موضوعه ایران و بررسی نظرات مختلف...	101
3-2-1- عدم ملازمه بین شرط ترک فعل حقوقی و سلب حق ..........................................................	101
3-2-2- نظریه صحت معامله خلاف شرط ترک فعل حقوقی ............................................................	103
3-2-2-1- پیروان نظریه صحت .........................................................................................................	103
3-2-2-2- بررسی مستندات قانونی نظریه صحت معامله خلاف شرط .............................................	106
3-2-3- نظریه عدم نفوذ معامله خلاف شرط ترک فعل حقوقی ........................................................	110
3-2-3-1- نظر بطلان معامله خلاف شرط ترک فعل حقوقی ............................................................	111
3-2-3-2- نظر غیر نافذ بودن معامله خلاف شرط ترک فعل حقوقی ................................................	118
نتیجه و پیشنهاد ....................................................................................................................................	123
منابع .....................................................................................................................................................	126
پیوست .................................................................................................................................................	131
چکیده انگلیسی ...................................................................................................................................	132