به روز ترین مرجع فایل های فروشگاهی

تحول مفهوم اجماع در تاریخ اندیشه سیاسی اسلام

چکیده

مفاهیم از عمده ابزارهای معنابخشی به جهان و از مهمترین ابزارهای ساخت اندیشه هستند.مفاهیم وقتی در بستر گفتمان­ها قرار می­گیرند کاربرد آن­ها عوض می­شود.در این پژوهش از دیدگاه تبارشناسی به تحول مفهوم اجماع در تاریخ اندیشه سیاسی شیعه می­پردازیم. متعاقب انقلاب مشروطه، با گذار از ساخت قدرت سنتی به ساخت قدرت جدید و تحول روابط قدرت ـ دانش، مفهوم اجماع نیز متحول می­شود. به گونه­ای که می­توان گفت انقلاب مشروطه نقطه عطف تحول مفهوم اجماع است.

مفهوم اجماع در بستر گفتمانقبل از مشروطه در هیأتی نخبه­گرایانه و متصلب، صرفاً در استنباط احکام فردی بروز کرد، لیکن در نتیجه­ی تحول روابط قدرت ـ‌ دانش در بستر گفتمان جدید، برداشتی متوازنی از منطق نخبه­گرایی و دمکراتیکدر استنباط احکام زندگی جمعی از مفهوم اجماع حاکم شد. این پایان­نامه با چنین فرضیه­ای تلاش می­کند تحول مفهوم اجماع را با استناد به شواهد و جریان­های فکری نشان دهد.

کلید واژه ها: اجماع، اندیشه سیاسی شیعه،‌ تبارشناسی، گفتمان

فهرست مطالب

فصل اول:‌ کلیات پژوهش

1. بیان مسئله......................................................................................................................................10

2. اهمیت و ضرورت تحقیق..............................................................................................................11

3. پیشینه و ادبیات تحقیق...................................................................................................................12

3ـ1. ادبیات تاریخی........................................................................................................................12

3ـ2. ادبیات نظری..........................................................................................................................16

3ـ3. ادبیات روشی..........................................................................................................................19

4. سوال.............................................................................................................................................20

5.‌ فرضیه­............................................................................................................................................21

6. روش ............................................................................................................................................21

7. مشکلات و موانع ..........................................................................................................................22

8. سازماندهی ....................................................................................................................................22

فصل دوم: چارچوب نظری و روشی

1. چارچوب نظری: نظریه حساب و احتمالات آیه الله محمد باقر صدر........................................28

2.چارچوب روشی(تبارشناسی فوکو).................................................................................................31

2ـ1. قدرت و دانش ...........................................................................................................................37

2ـ2. گفتمان و قدرت ........................................................................................................................41

2ـ3.رویکرد این پژوهش...................................................................................................................50

فصل سوم: منطق نخبه گرایی اجماع؛ روشاستنباط احکام زندگی فردی

1. سیمای عمومی تشیع .....................................................................................................................59

1ـ‌1.‌عصمت ....................................................................................................................................60

1ـ2. امامت ......................................................................................................................................61

1ـ3. بازتاب در نظریه اجماع..........................................................................................................62

2. بستر و زمینه تاریخی ....................................................................................................................64

3. گفتمان نخبه گرایانه مبتی بر احکام فردی.....................................................................................72

4. برداشت اولیه از مفهوم اجماع .......................................................................................................76

4ـ1. تعریف اجماع و اقسام آن ..........................................................................................................78

4ـ2. شاخص بندی مفهوم اجماع در برداشت اولیه ...........................................................................80

4ـ 2ـ1. موضوع اجماع(امر فردی) ................................................................................................81

4ـ2ـ2. روش اثبات اجماع (تضمنی)..............................................................................................88

4ـ2ـ2ـ1. اجماع تضمنی لطفی .................................................................................................91

4ـ2ـ2ـ2. اجماع تضمنی مجهول النسب ..................................................................................92

4ـ2ـ3.گستره حجیت تمسک به اجماع(مسائل عقلی ـ اعتقادی) ..................................................95

4ـ2ـ4.کاربرد اجماع (رواج اجماع منقول) ...................................................................................100

4ـ2ـ4ـ1. تساهل در نقل اجماع ..............................................................................................102

4ـ2ـ4ـ2. اختلاف در پذیرش اجماعهای دیگران ....................................................................103

4ـ2ـ4ـ3. رکود فقه .................................................................................................................103

فصل چهارم :‌منطق نخبه­گرایی ـ دمکراتیک اجماع؛روش استنباط احکام زندگی جمعی

1. بستر و زمینه تاریخی ...................................................................................................................109

2. گفتمان نخبه­گرایی ـ دمکراتیک مبتنی براحکام جمعی.................................................................116

3.شاخص بندی مفهوم اجماع در برداشت جدید ...........................................................................122

3ـ1.موضوع اجماع (امر جمعی) ...............................................................................................124

3ـ1ـ1. تحول مفهوم تقیه .......................................................................................................126

3ـ1ـ2. نخستین تجلی اجتماعی اجماع: فتوای تحریم تنباکو .................................................128

3ـ1ـ2. تحول مفهوم شورا ......................................................................................................129

3ـ2. روش اثبات اجماع (حدسی) ..............................................................................................131

3ـ3.گستره حجیت تمسک به اجماع (مسائل غیر عقلی) ...........................................................133

3ـ3ـ1. تحول مفهوم اجتهاد ...................................................................................................134

3ـ4. کاربرد اجماع (رواج اجماع عملی) ......................................................................................140

3ـ4ـ1. تحول مفهوم انتظار .......................................................................................................141

3ـ4ـ2. نقد اجماع منقول ............................................................................................................141

3ـ4ـ3. کم شدن اعتبار اجماع مدرکی ........................................................................................145

3ـ4ـ4. اجماع در عمل ...............................................................................................................147

3ـ4ـ4ـ1. هیئت نظار در مجلس مشروطه..............................................................................149

3ـ4ـ4ـ2. شورای نگهبان ......................................................................................................153

3ـ4ـ4ـ3. مجلس خبرگان .....................................................................................................155

نتیجه گیری ..........................................................................................................................159

منابع ....................................................................................................................................172