به روز ترین مرجع فایل های فروشگاهی

تعهدات منع تبعیض در موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت -گات-

مقدمه

تجارت مزیت اقتصادی ذاتی دارد که عامل مهمی برای توسعه اقتصادی جهانی است. به عبارت دیگر تجارت آزاد تحت نظام حقوقی سازمان جهانی تجارت فی نفسه هدف نیست، بلکه ابزاری برای رسیدن به توسعه اقتصادی جهانی است؛ یعنی ترقی کلی تولید کالاها، اشتغال یابی، افزایش درآمد واقعی هر شخص و افزایش برابری در سطح زندگی افراد در سطح جهان مطمح نظر است[1].

این نظام کاملاً منطبق و مرتبط با اهداف اقتصادی سازمان ملل متحد است. بخش نهم منشور سازمان ملل متحد، کسب همکاری اقتصادی بین المللی برای پیشرفت سطح زندگی مردم، فرصتهای اشتغال و شرایط اقتصادی – اجتماعی مردم را در نظر دارد (ماده 55). همه دولتهای عضو سازمان ملل متحد به اتخاذ اقدامات جمعی و فردی برای کسب این اهداف اقتصادی متعهد شده­اند (ماده 56).

مبنای اساسی این روابط تجاری به کاربردن سیاست چند جانبه در مقابل سیاست یکجانبه، اجماع در مقابل رضایت فردی و همبستگی در مقابل ملی گرایی است. نظام حقوقی سازمان جهانی تجارت متشکل از مجموعه موافقتنامه­هایی است که طیف گسترده ای از موضوعات اقتصادی را پوشش می­دهند. درک و تفسیر این موافقتنامه ها باید سازگار با اهداف اعلام شده در موافقتنامه تأسیس سازمان جهانی تجارت 1994(موافقتنامه مراکش) باشد.

اهداف این نظام به ما این اختیار و امکان را می­دهد که برای کامیابی جهانی در سطح بین­المللی فکر کنیم و در سطح ملی عمل نماییم. رویکرد این نظام، تجارت عادلانه متضمن دسترسی به فرصتهای رقابتی کامل و برابر برای همه کشورهای شرکت کننده در تجارت است. همچنین این سیستم مبتنی بر همکاری بین­المللی است به این دلیل که اعضای سازمان از لحاظ توسعه اقتصادی نابرابر هستند و رقابت عادلانه میان آنها تحت شرایط یکسان نمی­تواند وجود داشته باشد[2].

در این راستا ساختار حقوقی سازمان جهانی تجارت بر چند اصل یا قاعده حقوقی از قبیل عدم تبعیض، آزادسازی تجاری، تجارت عادلانه، شفافیت، رفتار ویژه و متفاوت با کشورهای درحال توسعه و رفتار متقابل مبتنی می­باشد[3]. همچنین این اصول و قواعد ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند. به عنوان مثال تجارت عادلانه موجب استثناء پذیری اصل منع تبعیض و جواز رفتار ویژه و متفاوت با کشورهای در حال توسعه گردیده است یا اصل منع تبعیض موجبات تسریع و گسترش آزادسازی تجارت میان کشورهای عضو را فراهم می نماید. زیرا در نظام حقوقی سازمان جهانی تجارت، آزادسازی تجارت از طریق رفع تدریجی موانع غیرتعرفه ای و تبدیل آن به تعرفه ها، تثبیت سقف تعرفه ها و تعهد به کاهش تدریجی سطح تعرفه ها صورت می گیرد. در این وضعیت به عنوان نمونه اگر یکی از کشورهای عضو اقدام به رفع برخی موانع تجاری در روابط میان خود و چند کشور خاص (عضو یا غیرعضو) نماید، مثلاً نرخ تعرفه کالاهای خاصی را کاهش دهد، بنابر تعهد رفتار ملت کامله الوداد از جمله تعهدات بنابر اصل منع تبعیض، متعهد به ارائه این امتیاز به همه کشورهای عضو سازمان جهانی تجارت می باشد و بدین ترتیب رفع مانع تجاری به طور خود به خود و بدون نیاز به انجام مذاکرات تجاری جدید، در سطح گسترده و بین همه کشورهای عضو محقق می شود.

جایگاه مبنایی اصل منع تبعیض و نقش آن در وصول اهداف توسعه ای و آزادسازی تجارت در سازمان جهانی تجارت، اهمیت بررسی اصل و قواعد منتج و مرتبط با آن را بر ما آشکار می سازد و از آن جهت که کشور ایران درصدد الحاق به سازمان است، تحقیق در زمینه نظام حقوقی سازمان از جمله راجع به اصل منع تبعیض ضرورت دو چندان می یابد.

در سازمان جهانی تجارت دایره اعمال اصل منع تبعیض علاوه بر تجارت کالا به حوزه های جدید تجاری یعنی تجارت خدمات و جنبه های تجاری مالکیت فکری گسترش یافته است و در غالب موافقتنامه های این سازمان عمومیت پیدا کرده است که در تحقیق حاضر به طور خاص درصدد بررسی اصل مذکور در محدوده موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت (گات)[4] 1994 (از موافقتنامه های کالایی سازمان جهانی تجارت که گات 1947 به آن منضم شده است ) می باشیم.

به طور کلی اصل منع تبعیض توسط دو تعهد رفتار ملت کامله الوداد و رفتار ملی محقق می شود. بنابر گات 1994با اجرای تعهد رفتار ملت کامله­الوداد طرفین می­توانند از شرایط رقابت برابر برای دسترسی به بازارهای سایر دولتهای عضو معاهده بهره­مند شوند. بدین ترتیب که اگر یکی از متعاهدین مزایای مناسبتری در زمینه­های معین به کالاهای خارجی اعطا کند، سایر متعاهدان بدون اینکه نیاز به تقاضا باشد و بدون قید و شرط از این مزایا برخوردار می­شوند و بنابر شرط رفتار ملی تمامی طرفین متعاهد باید در قبال کالاهای وارداتی، در خصوص ضوابط داخلی، رفتاری به مطلوبیت رفتار اعطایی به کالاهای ملی اتخاذ نمایند.

اگرچه اصل منع تبعیض از اصول بنیادین سازمان جهانی تجارت است، قاعده ای منعطف بوده و استثنائات متعددی بر آن وارد است که البته بعضی از این استثنائات، خود متضمن مقررات منع تبعیض دیگری هستند. از این رو علاوه بر تبیین تعهدات ناشی از اصل منع تبعیض در موافقتنامه گات 1994، از دیگر اهداف این نگارش بررسی استثنائات این اصل و تعهدات منع تبعیض ذیل این استثنائات در محدوده موافقتنامه مزبور می باشد.

در این راستا دو سؤال اصلی از نقاط تمرکز این تحقیق می باشد. اول آنکه معیار مشترک وجود تعهدات منع تبعیض در موافقتنامه گات 1994 چه می باشد که با مطالعه اولیه قواعد مرتبط، به عنوان فرضیه در پاسخ این مسئله، وجود وضعیت مشابه میان موضوعات ذیربط (حسب مورد محصولات و کشورها) به عنوان معیار مشترک وجود تعهدات منع تبعیض در نظر گرفته می شود.

1- این اهداف در مقدمه موافقتنامه تأسیس سازمان جهانی تجارت، مقدمه موافقتنامه گات و ماده 36 این موافقتنامه درج شده است.

2- M. Rafiqul Islam, International trade law of the WTO, (Oxford University Press, 2006), pp 5 & 6.

3- اسفندیار امیدبخش و دیگران، سازمان جهانی تجارت؛ ساختار، قواعد و موافقتنامه ها، (شرکت چاپ و نشر بازرگانی، چاپ اول، 1385)، ص 29.

4_- General Agreement on Tariffs and Trade (GATT)

فهرست اجمالی

عنوان صفحه

مقدمه................................................................................................................ 1

بخش اول- کلیات تعهدات منع تبعیض در حقوق تجارت بین­الملل ............................................. 5

گفتار اول– تاريخچه تعهدات منع تبعيض......................................................................... 6

گفتار دوم–انواع تعهدات بنابر اصل منع تبعيض.................................................................. 9

گفتار سوم– تابعان تعهدات منع تبعیض.......................................................................... 22

بخش دوم- انواع تعهدات منع تبعیض در موافقتنامه گات 1994............................................... 24

گفتار اول– تعهدات رفتار ملت کامله­الوداد در موافقتنامه گات ................................................. 25

گفتار دوم– تعهدات رفتار ملي در موافقتنامه گات ............................................................. 43

گفتار سوم– تعهد منع تبعيض در ماده 20 موافقتنامه گات ..................................................... 68

گفتار چهارم– تعهد منع تبعيض در نظام عام ترجیحات......................................................... 76

بخش سوم- استثنائات تعهدات منع تبعيض در موافقتنامه گات 1994........................................ 82

گفتار اول– استثنائات مشترك تعهدات رفتار ملت كامله­الوداد و رفتار ملي در موافقتنامه گات ............ 84

گفتار دوم– استثنائات خاص تعهدات رفتار ملت كامله­الوداد در موافقتنامه گات ............................. 96

گفتار سوم– استثنائات خاص تعهدات رفتار ملي در موافقتنامه گات .......................................... 110

گفتار چهارم– استثنائات تعهدات خاص رفتار ملت كامله­الوداد در موافقتنامه گات .......................... 113

نتیجه گیری........................................................................................................ 118

ضمیمه- متن انگلیسی تعهدات منع تبعیض و استثنائات آن در موافقتنامه گات 1994.................................... 122

فهرست منابع...................................................................................................... 140

فهرست مطالب

عنوان صفحه

مقدمه............................................................................................................... 1

بخش اول- کلیات تعهدات منع تبعیض در حقوق تجارت بین­الملل....................... 5

گفتار اول– تاريخچه تعهدات منع تبعيض.................................................................... 6

گفتار دوم– انواع تعهدات بنابر اصل منع تبعيض........................................................... 9

بند اول- تعهد رفتار ملت­ كامله­الوداد ..................................................................................................... 10

1-1- مفهوم و ماهيت تعهد رفتار ملت ­كامله­الوداد.................................................................................... 10

2-1- انواع تعهد رفتار ملت كامله­الوداد................................................................................................... 13

1-2-1- تعهد رفتار ملت كامله­الوداد غيرمتقابل (يكجانبه)........................................................................... 13

2-2-1- تعهد رفتار ملت كامله­الوداد متقابل (دوجانبه)............................................................................... 13

3-2-1- تعهد رفتار ملت كامله­الوداد مشروط (مشروط به تعهد هم­ عرض)...................................................... 14

4-2-1- تعهد رفتار ملت كامله­الوداد غيرمشروط (مطلق) ........................................................................... 15

بند دوم- تعهد رفتار ملي .................................................................................................................... 16

1-2- تئوري كلاسيك تعهد رفتار ملي (دكترين كالوو) ............................................................................... 17

1-1-2- مفهوم و ماهيت تئوري كلاسيك تعهد رفتار ملي ........................................................................... 17

2-1-2- چالش­هاي مفهوم كلاسيك تعهد رفتار ملي با معيار حداقل استانداردهاي بين­المللي.............................. 18

2-2- تئوري نوين تعهد رفتار ملي (مفهوم وماهيت)................................................................................... 21

گفتار سوم– تابعان تعهدات منع تبعیض.................................................................... 22

بخش دوم-انواعتعهدات منع تبعیض در موافقتنامه گات 1994........................... 24

گفتار اول– تعهدات رفتار ملت کامله­الوداد در موافقتنامه گات 1994................................. 25

بند اول–ماهیت و هدف تعهدات رفتار ملت کامله­الوداد در گات ................................................................... 25

بند دوم– انواع تعهدات رفتار ملت كامله­الوداد در گات .............................................................................. 27

1-2- تعهد كلي رفتار ملت كامله­الوداد و معيارهاي اجراي آن در گات ........................................................... 27

1-1-2- تعهد كلي رفتار ملت كامله­الوداد درگات ..................................................................................... 28

2-1-2- معيارهاي اجراي تعهد كلي رفتار ملت كامله­الوداد در گات .............................................................. 28

الف– اعطا هر نوع نفع كه در ماده يك معين شده است.............................................................................. 29

ب– تشابه محصولات ........................................................................................................................ 30

1-ب- معيارهاي مرسوم تعيين تشابه محصولات در رويه قضايي گات ............................................................ 31

2-ب- ارتباط معيار هدف و آثار اقدام داخلي با تعيين تشابه محصولات............................................... 33

ج- فوري و غيرمشروط بودن اعطا رفتار ملت كامله­الوداد ............................................................................ 35

1-ج- مفهوم رفتار ملت كامله­الوداد فوري و غيرمشروط .............................................................................. 35

2-ج- مناسبات رفتار ملت كامله­الوداد غيرمشروط و اصل تقابل .................................................................... 36

2-2- تعهدات خاص رفتار ملت كامله­الوداد در گات .................................................................................. 38

گفتار دوم– تعهدات رفتار ملي در موافقتنامه گات 1994................................................ 43

بند اول– ماهيت و هدف تعهدات رفتار ملي در گات ................................................................................. 44

بند دوم– انواع تعهدات رفتار ملي در گات .............................................................................................. 46

1-2- اصل كلي رفتار ملي در ماده (1)3 و ارتباط آن با ساير بندهای ماده 3 گات.............................................. 47

2-2- تعهد رفتار ملي در جمله اول ماده (2)3 گات................................................................................... 48

1-2-2- ارتباط هدف و آثار ضابطه داخلي با اجراي تعهد رفتار ملي در جمله اول ماده (2)3 گات......................... 48

2-2-2- معيارهاي اجراي تعهد رفتار ملي در جمله اول ماده (2)3 گات.......................................................... 50

الف– تشابه محصولات داخلي و وارداتي................................................................................................. 51

ب– عدم وضع هزينه مستقيم يا غيرمستقيم داخلي مازاد بر محصولات وارداتي نسبت به محصولات داخلی........... 51

3-2- تعهد رفتار ملي در جمله دوم ماده (2)3 گات................................................................................... 53

1-3-2- ارتباط هدف و آثار ضابطه داخلي با اجراي تعهد رفتار ملي در جمله دوم ماده (2)3 گات........................ 54

2-3-2- معيارهاي اجراي تعهد رفتار ملي در جمله دوم ماده (2)3 گات......................................................... 54

الف– محصولات داخلي و وارداتي مستقيماً قابل رقابت يا جايگزيني.............................................................. 55

1– الف– تمايز کلی محصولات مستقيماً قابل رقابت يا جايگزيني با محصولات مشابه......................................... 55

2– الف– معيارهاي تعيين محصولات مستقيماً قابل رقابت يا جايگزيني.......................................................... 56

ب– عدم ماليات متفاوت ميان محصولات داخلي و وارداتي ........................................................................ 59

ج– عدم حمايت از محصولات داخلي..................................................................................................... 60

4-2- تعهد رفتار ملي در ماده (4)3 گات................................................................................................. 61

1-4-2- ارتباط هدف و آثار ضابطه داخلي با اجراي تعهد رفتار ملي در ماده (4)3 گات....................................... 61

2-4-2- معيارهاي اجراي تعهد رفتار ملي در ماده (4)3 گات....................................................................... 62

الف– تشابه محصولات داخلي و وارداتي................................................................................................. 62

ب– قوانين، مقررات و شرايط مؤثر بر فروش داخلي، عرضه براي فروش، خريد، حمل و نقل، توزيع يا

استفاده محصولات ............................................................................................................................ 63

ج– عدم رفتار نامطلوبتر بر محصولات وارداتي در مقايسه با محصولات داخلي ................................................. 65

5-2- ساير تعهدات رفتار ملي در گات ................................................................................................... 66

بند سوم– روش مقايسه ضوابط داخلي بر محصولات داخلي و وارداتي بنابر تعهدات رفتار ملي در گات .................. 67

گفتار سوم– تعهد منع تبعيض در ماده 20 موافقتنامه گات 1994...................................... 68

بند اول–موضوع و هدف تعهد منع تبعيض در ماده 20 گات ........................................................................ 68

بند دوم– مقايسه تعهد منع تبعيض در ماده 20 با تعهدات رفتار ملت كامله­الوداد و رفتار ملي در گات................... 69

بند سوم– ارتباط هدف خاص اقدام داخلي با تعهد منع تبعيض در ماده 20 گات ............................................. 70

بند چهارم– معيارهاي تعهد منع تبعيض در ماده 20 گات .......................................................................... 72

1-4- عدم تبعيض غيرموجه يا خودسرانه ميان كشورها با شرايط يكسان ........................................................ 72

1-1-4- عدم تبعيض غيرموجه يا خودسرانه............................................................................................. 72

2-1-4- كشورهاي دارای شرايط يكسان ................................................................................................ 73

2-4- عدم محدوديت پنهاني بر تجارت بين­الملل...................................................................................... 76

گفتار چهارم– تعهد منع تبعيض در نظام عام ترجیحات.................................................. 76

بخش سوم- استثنائات تعهدات منع تبعيض در موافقتنامه گات 1994 ................. 82

گفتار اول– استثنائات مشترك تعهدات رفتار ملت كامله­الوداد و رفتار ملي در موافقتنامه

گات1994.......................................................................................................... 84

بند اول– استثنائات عام در گات .......................................................................................................... 84

1-1- موضوع و ماهيت استثنائات عام در گات ...................................................................................................................... 84

2-1- معيارهاي استثنائات عام در گات ................................................................................................................................... 86

بند دوم– استثنائات امنيتي در گات ....................................................................................................................................... 88

بند سوم– حقوق و عوارض ضد دامپينگ و جبراني .............................................................................................................. 89

1-3- مفهوم و اهداف دامپينگ ............................................................................................................................................... 90

2-3- معيارهاي اجراي حقوق و عوارض ضد دامپينگ و جبراني.......................................................................................... 92

3-3- نحوه وضع حقوق و عوارض ضد دامپينگ و جبراني ................................................................................................... 93

4-3- اجرای غيرتبعيضی حقوق و عوارض ضد دامپينگ و جبراني....................................................................................... 94

بند چهارم– استثنائات بر اساس اقدام مشترك اعضاي سازمان جهاني تجارت................................................................... 95

گفتار دوم– استثنائات خاص تعهدات رفتار ملت كامله­الوداد در موافقتنامه گات 1994.............. 96

بند اول– موافقتنامه­هاي منطقه­اي و بلوكهاي آزاد تجاري .................................................................................................... 96

1-1- اتحاديه­هاي گمركي ....................................................................................................................................................... 100

2-1- مناطق تجارت آزاد ......................................................................................................................................................... 102

3-1- موافقتنامه­هاي موقتي .................................................................................................................................................... 103

4-1- ترتيبات ترجيحي منطقه­اي يا جهاني ميان كشورهاي در حال توسعه ................................................................... 103

بند دوم– نظام عام ترجيحات از گات 1947 تا 1994.......................................................................................................... 104

گفتار سوم– استثنائات خاص تعهدات رفتار ملي در موافقتنامه گات 1994 ................................ 110

بند اول– استثنا بر تعهد رفتار ملي در ماده (2)3 گات ........................................................................................................ 110

بند دوم– استثنائات بر تعهد رفتار ملي در ماده (4)3 گات ................................................................................................. 110

بند سوم– استثنا بر تعهد رفتار ملي در ماده (5)3 گات ...................................................................................................... 112

بند چهارم– استثنا بر تعهدات رفتار ملی در ماده 3 گات .................................................................................................... 113

گفتار چهارم– استثنائات تعهدات خاص رفتار ملت كامله­الوداد در موافقتنامه گات 1994 ......... 113

بند اول– استثنا تعهد رفتار ملت­كامله­الوداد راجع ­به رفتار بنگاههاي­تجاري­دولتي .......................................................... 113

بند دوم– استثنا بر تعهد رفتار ملت كامله­الوداد راجع به محدوديتهاي مقداري .............................................................. 114

نتیجه گیری................................................................................................................................................................................ 118

ضمیمه- متن انگلیسی تعهدات منع تبعیض و استثنائات آن در موافقتنامه گات 1994.................................................. 122

فهرست منابع.................................................................................................................................. 140