به روز ترین مرجع فایل های فروشگاهی

ازدواج مجدداز دیدگاه فقه ورویکرد فمنیستی

ازدواج مجدداز دیدگاه فقه ورویکرد فمنیستی

1-مقدمه

ازدواج يك امر ضرورى است كه از اول خلقت انسانها بوده و حضرت آدم عليه السلام كه اولين انسان روى زمين محسوب مى شود به دستور خداى تبارك و تعالى با دومين انسان روى زمين كه حواء است ازدواج كرده و به همسرى يكديگر در آمدند و اين آئين را براى هميشه در جهان باقى گذاردند.

ازدواج نخستين سنگ بناى تشكيل‏خانواده و بالطبع، جامعه و اجتماع است و ميزان انديشه و تدبر در آن در ميزان پيشرفت‏يا انحطاط و صعود يا سقوط جامعه تاثير دارد. ازدواج داراى آثار و نتايج‏بسيارى است; از جمله: ارضاى غريزه جنسى، توليد و بقاى نسل، تكميل و تكامل انسان، آرامش و سكون، پاك‏دامنى و عفاف و نتايج متعدد ديگر. از اين‏رو، اسلام به عنوان يك مكتب آسمانىآن را نه تنها كارى محبوب و مقدس دانسته، بلكه جوانان را مؤكدا بدان توصيه كرده است. هر ازدواجى داراى اهداف خاص خود است، ولى در اين ميان، برخى از اهداف كم ارج و كم اهميت و در نتيجه، ناپايدارند و نمى‏توانند براى هميشه و يا حتى مدتى دراز خوشبختى زوجين را تضمين‏كنند. برخى نيز ارجمند، مهم و در نتيجه پايدارند. بنابراين، شايسته است ازدواج با توجه به اين اهداف در نظر گرفته شود. ازدواج از اين نظر كه عاملى براى نجات از آلودگى، موجبى براى نجات از تنهايى و سببى براى بقاى نسل است، خوددارى از آن هميشه سبب ايجاد بى تعادلى، نابهنجارى رفتارى و زمانى هم فساد شخصيت و حتى بيمارى جسمى مى‏گردد. بنابراين، بهترين و بالاترين نعمت‏ها براى هر زن و مرد از نظر اسلام تشكيل خانواده است.[1]

گمان نمى‏رود از بين مكاتب و مذاهب، هيچ مذهبى به اندازه اسلام درباره ازدواج بحث كرده باشد. ازدواج از نظر اسلام امرى مستحب، مورد تاكيد و از سنن انبيا عليهم السلام معرفى شده و جوانى كه بدان تن دهد در حقيقت، همگام با آفرينش و سعادتمند است.ازدواج از نظر اسلام پيمان مقدسى است كه برقرارى آن بر اساس مقررات، آداب و رسوم، تشريفات، سنن و قوانين خاصى صورت مى‏گيرد.

ازطرفی چون ازدواج دارای جنبه های متفاوت نسبت به عقود دیگر بوده طرفین درهنگام تشکیل آن به اهداف والایی غیر ازاهداف منفعت طلبانه عقود دیگر نظردارند. از طرفی متعاقدین در هنگام انعقاد عقد نکاح می توانند شروطی را که خلاف مقتضای ذات عقد نباشد در آن بگنجانند.

یکی از شرایطی که امروزه در کلیه نکاح های رسمی گنجانده شده و درصورت تحقق، به زوجه، حق وکالت درانتخاب نوع طلاق و جاری ساختن صیغه آن را می دهد، ازدواج مجدد زوج است. شایان ذکر است که در اجرای این شرط لازم نیست زوجه حقوق مالی خویش از جمله مهریه ما فی القباله رابذل نماید. البته با رعایت این شرط که ازدواج مجدد زوج ناشی از زوجه مثلانشوز او نباشد; در غیر اینصورت زوجه نمی تواند با استناد به چنین ازدواجی درخواست طلاق نماید.[2]

2-بیان مسئله

آیین ازدواج مجدد در قانون اسلامی، حکمی مطابق با شرایط (زمانی و مکانی) نظام پیش از اسلام و هماهنگ با وضع معیشتی جوامع ابتدایی آن روزگار می‏باشد و در ابتدای دولت اسلامی، حکمی غالب و رایج (در بین مردمان آن عصر) بوده، از این‏رو، امروزه ما نمی‏توانیم این حکم اسلامی را تشریعی ابدی، که متناسب با تمامی شرایط و هماهنگ با همه جوامع بشری در جمیع زمان‏ها باشد بدانیم، به ویژه در عصر حاضر که تکامل حیات اجتماعی بشر به حدّی از پیشرفت خود رسیده که در گذشته تاریخ، نمونه‏ای برای آن قابل مثال نیست و اجرای چنین قانونی (به عنوان حکم اسلامی) در این زمان، از نشانه‏های عقب‏ماندگی فرهنگی و واپس افتادن در گوشه‏ای از زوایای تاریخ به شمار می‏آید.[3]

ازدواج، سازمان حقوقي ويژه­اي است كه بر مبناي رابطه­ي جنسي و عاطفي زن و مرد ايجاد شده است. بر طبق قواعد حاكم در اين سازمان، اشخاص در انتخاب همسر آزادي كامل دارند و عقد نكاح نيز مانند ساير قراردادها، وابسته به قصد و رضاي طرفين آن است ولي آثار اين عقد از طرف قوانين معين مي­شود و حقوق جايي براي حاكميت اراده­ي آنان باقي نمي­گذارد. به ندرت مي­توان موردي را يافت كه زن و شوهر بتوانند آثار متعارف نكاح را بر طبق قرارداد دگرگون سازند يا حكمي از قانون را تغيير دهند. به همين جهت در اين زمينه اصل، امري بودن قوانين است و همين نكته نكاح را از معاملات جدا مي­سازد (كاتوزيان، 1356، 86). یکی از شروطی که امکان دارد مورد توافق طرفین قرار گیرد این است که زوجه در ضمن عقد نکاح شرط نماید زوج با وجود او یا حتی پس از او، دیگری را به همسری انتخاب نکند. به بیان دیگر شرط ممنوعیت تعدّد زوجات نماید و یا علاوه بر آن شرط نماید که در صورت تخلّف، نوعی سلب صلاحیت در بعضی امور از او شود و یا اینکه خودِ زوجه یا شخص دیگری، وکیل زوج در طلاق باشد.[4]

احترام به تعهدات و شروط، از نظر همه­ي عقلای عالم از هر دین و مذهب و فرقه­ای که باشند امری مطلوب و برای حفظ سلامت اجتماع و داشتن جامعه­ای مورد اعتماد ضروری و لازم است و این بنای عقلاء را شارع مقدس نیز تأیید و امضاء نموده است.درعین حال از نظر عقلاء و همچنین از نظر شارع مقدس اسلام، هر شرط و تعهدی معتبر و نافذ نیست تا وفای به آن لازم باشد. به عنوان مثال، امری که نامعقول یا ناممکن باشد یا سلامت اجتماع را به خطر اندازد یا شارع مقدس از آن منع کند، تعهد به آن ارزش و اعتباری ندارد؛ زیرا نه شرع آن را تأیید می­کند و نه عقل. عقلاء نیز احترام به شرط و تعهد را در راه حفظ سلامت اجتماع و رعایت مصالح، لازم می­دانند. شرط عدم ترویج، نیز بایستی الزام­آور باشد؛ زیرا شرط برخلاف امر مباح است که طبق قاعده، امکان درج شرط برخلاف آن وجود دارد و اشتراط برخلاف امر مباح، جایز و الزام­آور است. زیرا منافاتی بین دلیل التزام به شرط با دلیل جواز تزویج «فانکحوا ما طاب لکم من النساء مثنی و ثُلاث و رُباع» (نساء/ 3) وجود ندارد. لیکن روایاتی وجود دارد که موهم این است که این شرط نامشروع می­باشد و همین امر موجب شده است که مشهور فقهاء قائل بر بطلان این شرط باشند و در مقابل ایشان عده­ای این شرط را جایز و لازم­الوفاء بدانند. بنابراین، باید این روایات را مورد بررسی و مطالعه­ي دقیق قرار داد تا ابعاد مسأله و قلمرو مفادّ روایات روشن گردد. در بررسی صحت یا فساد این شرط ضروری است که ابتدا نظریات مطروحه در خصوص آن با ادلّه­ي مورد استناد طرفداران هر نظریه مطرح و مورد ارزیابی قرار گیرد و آن­گاه با توجه به قواعد کلی در خصوص لزوم وفاء به شرط، به اثبات نظریه­ي قابل قبول پرداخته و پس از آن، آثار این شرط بررسی می­شود.[5]

3-اهمیت وضرورت پژوهش

در شرع مقدس اسلام و با توجه به نص آیه 3 سوره مبارکه نساء، مرد می تواند چهارهمسر دائمی اختیار کند، البته ادامه آیه،اجرای عدالت بین زوجات را شرط این کار برای مرد می داند، و به مردی که ازامکان اجحاف و عدم رعایت عدالت بین همسران خود می ترسد، سفارش می کندکه بیش از یک همسر اختیار نکند و به همان یکی اکتفا کند.از سوی دیگر، با استناد به حدیث نبوی «الطلاق بید من اخذ بالساق » حق طلاق منحصر به زوج است. در مواردطلاق خلع و مبارات نیز که زن با بذل فدیه به شوهر طلاق می گیرد، نقش فدیه،دریافت حق طلاق توسط زوجه نیست،بلکه تنها راهی برای جلب موافقت زوج جهت اجرای صیغه طلاق است.درصورت عدم قبول فدیه توسط زوج، زن با بذل تمامی مهریه خویش و حتی بیش از آن نیز نمی تواند اقدام به طلاق یکطرفه کند.[6]

اما طبق ماده 8 قانون حمایت خانواده مصوب 1351 در صورت ازدواج مجددزوج، در شرایطی به زن اجازه درخواست صدور گواهی عدم امکان سازش از دادگاه داده می شد; مفاد ماده مذکور با تغییراتی در عقدنامه های نکاحیه ملحوظ گردیده وبه صورت شروط دوازده گانه ضمن عقدنکاح درج شده است که مطابق آن زوجه می تواند در صورت تحقق و اثبات یکی از آن شروط از دادگاه درخواست صدورگواهی عدم امکان سازش کند تا بتواند باوکالت اعطایی از جانب زوج، با انتخاب نوع طلاق و در صورت انتخاب طلاق خلع، با بذل تمام یا قسمتی از مهریه یانفقه معوقه به زوج، به وکالت از مرد قبول بذل نموده، از طریق یکی از دفترخانه های رسمی طلاق، خود را مطلقه کند[7].

پژوهشگر احساس می کند كه پيش از هر اقدامى، لازم است آسيب‏شناسى جدى و عميقى صورت گيرد تا اقدامات احتمالى به نقض غرض نينجامد. و جوّ مناسبى را براى طرح جامع ساماندهى جنسى در جامعه پديد آید.

ضرورت انجام یک پژوهش در باره یک مساله به فوریت زمانی آن مساله بر می گردد.

4-اهداف پژوهش

4-1-هدف کلی

ازدواج مجدداز دیدگاه فقه ورویکرد فمنیستی، هدف کلی این پژوهش است.

4-2-اهداف ویژه

1- بررسی فلسفه واهداف ازدواج دراسلام

2- بررسی فلسفه واهداف ازدواج مجدد دراسلام

3- بررسی دیدگاه های فقهی درباب ازدواج مجدد

4- بررسی دیدگاه های موافق ومخالف فقهی درباب ازدواج مجدد

5- بررسی دیدگاه های فمینیستی درباب ازدواج مجدد

[1]-مشکینی، علی، 1382،ازدواج در اسلام، ترجمه احمد جنتی، قم: چاپ مهر.ص16

[2]-مطهری، مرتضی، 1379،حقوق زن، تعدد زوجات و ازدواج موقت، قم: اهلبیت.چاپ دوازدهم،ص41

[3]-نصر حامد ابوزید،۱۹۹۹، دوائرالخوف فی خطاب المرأة، مرکز ثقافی العربی،ترجمه محمد سمری، ص ۲۸۷.

[4]-گرجي، ابوالقاسم و ديگران،1384، «حقوق تطبيقي خانواده»، دانشگاه تهران، چ اوّل، ص 103

[5]-قمي، ميرزاابوالقاسم،1404،«جامع الشتات»، ترجمه عيسي ولايي، تهران، انتشارات دانشكده حقوق و علوم سياسي، بي­تا.ص42

[6]-رمضان نرگسي، رضا،1389، «بازتاب چندهمسري در جامعه»، فصلنامه «كتاب زنان»، شماره 58،ص23

[7]- كاتوزيان، ناصر،1375، «حقوق خانواده»، تهران، شركت سهامي انتشار، چاپ چهارم،ص102

فهرست مطالب

عنوان صفحه

1- مقدمه ............................. 2

2- بیان مسئله ........................ 3

3- اهمیت و ضرورت پژوهش ........ 4

4- اهداف پژوهش .................. 5

5- اهداف ویژه ...................... 6

6- سوال های پژوهش ............... 6

7- فرضیه های پژوهش .............. 6

8- روش پژوهش ..................... 7

9- ابزار گردآوری پژوهش ......... 7

فصل دوم : مفاهیم و تعاریف پژوهش و تاریخچه

مبحث اول : مفهوم شناسی ................. 9

گفتار اول : ازدواج ....................... 9

بند اول : مفهوم لغوی واژه ازدواج ...... 9

بند دوم : مفهوم اصطلاحی واژه ازدواج . 11

گفتار دوم : واژه ازدواج مجدد ........... 13

بند اول : مفهول لغوی واژه ازدواج ...... 14

بند دوم : مفهوم اصطلاحی واژه ازدواج مجدد ...................................... 14

گفتار سوم : واژه فقه ...................... 15

بند اول : مفهول لغوی واژه فقه ........... 16

بند دوم : مفهوم اصطلاحی واژه فقه ..... 16

گفتار چهارم : واژه فمینیسسم ............ 17

بند اول : مفهوم لغوی واژه فمینیسم ...... 17

بند دوم : مفهوم اصطلاحی وواژه فمینیسم ........................................... 17

مبحث دوم : تاریخچه ازدواج ............ 18

گفتار اول : ازدواج در ایران باستان ..... 19

گفتار دوم : ازدواج درادیان آسمانی .... 20

بند اول : ازدواج در آیین یهود .......... 21

بند دوم : ازدواج در آیین مسیحیت ...... 21

بند سوم : ازدواج از دیدگاه اسلام ....... 22

مبحث سوم : تاریخچه مکتب نظری فمینیسم ........................................ 23

فصل سوم : اهداف ازدواج در اسلام و فقه موضوعه

پیش گفتار ................................. 28

مبحث اول : اهداف ازدواج در اسلام ... 28

گفتار اول : تسکین و آرامش روحی ..... 28

گفتار دوم : احترام به سنت رسول اکرم (ص) ....................................... 30

گفتار سوم : کنترل به غریزه جنسی ..... 31

گفتار چهارم : تکامل روانی انسان ....... 33

گفتار پنجم : سلامتی جسم و جان ........ 35

گفتار ششم : تولید نسل ................... 36

گفتار هفتم : تربیت انسانی ............... 36

مبحث دوم : ازدواج در آرا فقهی ....... 37

فصل چهارم : ازدواج مجدد در فقه

گفتار اول : مفهوم فقهی ازدواج مجدد .. 46

گفتار دوم : جواز ازدواج متعدد مردان تبعیض نسبت به زنان ...................... 47

بند اول : اصل بودن تک همسری و استثنا بودن چند همسری ...................... 50

بند دوم : موارد اسثتنا و ضرورت در چند همسری .................................. 52

بند سوم : ازدواج مجدد مرد پاسخی ناجوانمردانه به ایثار زنانه .................. 53

بند چهارم : مقتضای تساوی زن و مرد در حقوق ازدواج متعدد .................... 55

گفتار پنجم : ماهیت جواز متعدد برای مردان ........................................ 60

گفتار ششم : تجویز مشروط بودن ازدواج متعدد و هم زمان برای زنان در فقه .... 61

گفتار هفتم : ماهیت شرط عدالت در ازدواج از منظر فقه و حقوق ایران ........... 63

بند اول : مفهوم شرط ..................... 63

بند دوم : مفهوم عدالت ................... 65

بند سوم : رعایت شرط عدالت ........... 66

بند چهارم : سند قرآنی رعایت عدالت در ازدواج مجدد .......................... 69

مبحث دوم : نظریات موجود در مورد شرط عدم ازدواج مجدد .................... 72

گفتار اول : نظریه ی مخالفان شرط عدم ازدواج مجدد ............................ 72

گفتار دوم : دلایل موافقان نظریه ی بطلان شرط ................................... 73

گفتار سوم : ارزیابی و نقد دلایل مورد استناد برای بطلان شرط ................... 74

گفتار چهارم : نظریه ی صحت شرط عدم ازدواج مجدد ............................ 79

بند اول : نقل کلام برخی طرفداران نظریه ی صحت شرط عدم ازدواج مجدد ... 79

بند دوم : دلایل طرفداران نظریه ی صحت شرط عدم ازدواج مجدد ............. 80

بند سوم : ارزیابی دلایل و نظر مختار .... 81

گفتار پنجم : اثر شرط عدم ازدواج مجدد با تاکید بر عنصر مصلحت اجتماعی ..... 82

مبحث دوم : ازدواج مجدد زن در احکام و قوانین ایران ........................... 85

گفتار اول : ازدواج مجدد زوج با اذن دادگاه و ایجاد حق طلاق برای زن در فقه و حقوق ................................... 92

بند اول : نظر موافقین حق طلاق زوجه . 92

بند دوم : نظر مخالفین طلاق ............ 93

گفتار دوم : نظر مراجع .................. 95

گفتار سوم : ازدواج مجدد و رویکرد جدید فقهی و حقوقی ایران ................. 97

فصل پنجم : ازدواج مجدد در مکتب فمنیسم

مقدمه ..................................... 104

حوزه عمومی و خصوصی ..... 104

افول و تزلزل در بنیان ازدواج .......... 105

آراء فمینیسم در باب ازدواج مجدد مردان و نظر دین اسلام ...................... 107

نتیجه گیری .............................. 108

پیشنهادها ................................ 113

منابع و مواخذ ............................ 116